Sanat nedir? Sanatın değerine kim karar verir, göze hitap etmesi yeterli midir? Yunan sanatıyla ilk adımlarını atmış olan Batı Sanatı; yüzyıllar boyunca birçok farklı toplumdan, coğrafyadan, akımdan etkilenmiş olsa da estetik kaygı her zaman etkili olan bir faktördü. Bir eserin sergilenebilmesi için kritik önemi olan bu konu; zamanla bazı sanatçıları rahatsız etmeye başladı. 20. yüzyılın başlarında, bu kaygıları yıkmayı hedefleyerek sanat tarihinin yönünü büyük ölçüde değiştirebilecek eserler yapıldı. Bu sanatçıların başında da Marcel Duchamp yer alıyordu.

 

Marcel Duchamp, 1887 doğumlu Fransız-Amerikalı ressam, heykeltıraş, yazar. Duchamp, Birinci Dünya Savaşı öncesi dönemdeki eserlerin yalnızca göze hitap ettiğini (retinal art) ve sanatın "akla" hitap etmesi gerektiğini savunuyordu. Sigmund Freud'un teorilerine, özellikle bilinçaltı kavramına önem vermiş Dada hareketinin en önemli öncülerinden biridir. Kelime anlamı olarak bile tam bir anlamı olmayan "Dada"; Paris sanatını tamamıyla reddeden anarşist ve nihilist sanatçılardan oluşmaktaydı. Anti-burjuva, anti-sanat, anti-dada olan grup; düşüncelerini var olan her akıma, hatta kendilerine bile karşı çıkarak ifade ediyordu. Dada sanatçıları; eserlerini çoğunlukla kolajlarla, parodilerle ve hazır nesnelerle oluşturuyorlardı. 

 

"Kendi zevkime uymamak için kendimi, kendimle çelişmeye zorluyorum." / Marcel Duchamp

 

Hazır nesne eserler; seri üretimi sağlanan bir ürünün alınıp sanatçının kendi tasarısıyla bir sanat eserine dönüşmesiyle oluşur. Dada hareketinin sanat kaygısıyla örtüşecek şekilde, göze hitap etmez ve akla dayalıdır. Burjuva'nın dayatılarını yıkmaya ve sanatçının bir nesneye anlam yüklemesiyle de herhangi bir nesnenin sanat olarak adlandırabileceğini vurgulamaya çalışılmıştır.

 

Marcel Duchamp'ın en ünlü hazır nesne eseri "Çeşme" (The Fountain) idir. Çeşme; ters çevrilmiş sıradan bir pisuvarın Duchamp'ın "R. Mutt" adıyla imzaladığı bir eserdir. Esere verdiği isimle beraber; Rönesans sanatında sıkça yer verilen ve kusursuz şekilde tasvir edilen çeşmelere gönderme yaparak, kendi yorumunu göstermektedir. Kendi imzası yerine R. (Richard= Fransız jargonunda para babası) ve Mutt (pisuarı üreten şirket) imzasını kullanmasının sebebi, sanat camiasında tanınan bir isim olması ve anonim bir isimle jürinin karşısına çıkarak sanatın değerini neyin belirlediğini sorgulamak istemesidir. Eser, komitelerin karşısına ilk çıktığında eleştiri yağmuruna tutulmasına rağmen; 20. yüzyıl'daki sanat kavramları ve beraberinde doğacak yeni akımlar için önemli bir temel oluşturmaktadır. 

 

Kaynaklar:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Marcel_Duchamp

https://www.tate.org.uk/art/art-terms/d/dada

https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/dada-115169154/

http://www.asosjournal.com/?mod=makale_tr_ozet&makale_id=35792