El yazması Kur’an, kültürel mirasın ve hat sanatının en kıymetli örnekleri arasında yer alır. Hem manevi hem de maddi değeri yüksek olduğu için satın alma sürecinde sistemli ilerlemek gerekir. Aşağıdaki rehber, koleksiyonerlere ve yeni alıcılara kapsamlı bir kontrol listesi sunar; ayrıca güvenilir satıcı ve el yazması kuran alanlar ile çalışırken nelere bakmanız gerektiğini açıklar.
1) Otantiklik ve Provenans (Kaynak Zinciri)
Provenans belgesi: Önceki sahiplik bilgileri, müzayede kayıtları, ekspertiz raporları.
Kolofon ve kayıtlar: Müellif/ketebe kaydı, yazım tarihi ve yeri, vakfiye/temellük notları.
Uzman görüşü: Hat, tezhip ve cilt uzmanlarından yazılı değerlendirme alın. Mümkünse iki bağımsız uzmanı karşılaştırın.
2) Yazı Türü, Dönem ve Sanat İşçiliği
Yazı çeşitleri: Kûfî, Nesh, Sülüs, Muhakkak vb. Hat türü ile dönem uyumu önemlidir.
Tezhip ve minyatür: Altın varak, renkler ve motiflerin döneme uygunluğu ile el işçiliği kalitesi değeri etkiler.Dönem bilgisi: Osmanlı, Memlük, Safevî vb. dönemler arasında üslup farkları bulunur; bu farklar fiyatlandırmada belirleyicidir.
3) Malzeme Kalitesi: Kâğıt/Parşömen, Mürekkep ve Boyalar
Kâğıt/parşömen: Lif yapısı, suya tutulmadan (!) ışığa karşı bakılarak filigran (su damgası) kontrolü yapılabilir.
Mürekkep: Demir-gall mürekkep oksidasyon izleri, akma/dağılma, yaprak arası transfer kontrol edilmelidir.Altın ve pigmentler: Homojenlik, dökülme ve oksidasyon durumları incelenir.
4) Fiziksel Durum, Restorasyon ve Bütünlük
Eksik/karışık sayfa: Sura başları, hatime ve sayfa numaraları (varsa) dizilimiyle bütünlük kontrolü.
Restorasyon geçmişi: Profesyonel müdahale izleri ile amatör onarımlar arasında büyük değer farkı vardır.
Cilt: Kapak, miklep, şemse, zilbahar; dikiş yapısı ve kaplama malzemesi (deri, kadife vb.) durumu.
Koku/nem/ küf: Nem hasarı, küf veya böcek (anobium) delikleri yapıtın ömrünü ve değerini etkiler.
5) Okunabilirlik ve Kullanım
Harf netliği: Yazının okunurluğu ve satır aralıkları.
Sayfa kenarı: Kenarlarda açıklama (haşiye), vakfiye ve notların korunmuş olması.
Günlük kullanım niyeti: Sık açılıp kapanacaksa cilt-dikiş dayanımı çok önemlidir.
6) Hukuki ve Etik Boyut
Yasal statü: Bazı eserler koruma altında olabilir; ihracat/ithalat kısıtları, izinler ve gümrük süreçlerini satıcı ile netleştirin.
Etik edinim: Kaynağı şüpheli, kaçak kazı veya yasa dışı yollarla dolaşıma girmiş eserlerden uzak durun. Güvenilir el yazması kuran alanlar bu şeffaflığı sağlayan kuruluşlardır.
7) Fiyatlandırma ve Değerleme Kriterleri
Nadirlik ve dönem: Erken dönem, nadir hat türleri ve üstün tezhip çalışmaları daha değerlidir.
Sanatçı/atölye: Tanınmış hattat veya atölye atfı (ispatlıysa) çarpan etkisi yaratır.
Durum puanı: Eksiksizlik, restorasyon kalitesi ve genel kondisyon fiyatın temel belirleyicisidir.
Piyasa verisi: Müzayede sonuçları ve benzer eser karşılaştırmasıyla fiyatı çapraz kontrol edin.
8) Satıcı Seçimi ve Güvence
Referans ve iade: Tanınmış müzayede evleri, galeriler ve el yazması kuran alanlar üzerinden hareket edin; iade/itiraz koşullarını yazılı alın.
Ekspertiz ve sertifika: Satışla birlikte bağımsız ekspertiz raporu talep edin.Ödeme ve teslim: Sigortalı kargo, profesyonel ambalaj ve teslim tutanağı kullanın.
9) Saklama ve Koruma Önerileri
Işık ve nem kontrolü: Direkt güneşten kaçının; %45–55 bağıl nem, 18–22°C aralığı idealdir.
Asitsiz materyal: Asitsiz kutu, ara kâğıt ve destekler kullanın.
Elleçleme: Pamuk eldiven, temiz ve kuru ortam; sayfaları zorlamadan çevirin.
Periyodik kontrol: Yılda en az bir kez kondisyon kontrolü ve gerekiyorsa konservasyon uzmanına danışma.
Sık Yapılan Hatalar
“Eksik sayfalı ama ucuz” eserleri almak (toplam değer ve bütünlük ciddi düşer).
Restorasyon kayıtlarını istememek.
Yalnızca cilt görünümüne aldanmak; iç sayfaların durumunu incelememek.
Kaynağı belirsiz satıcılara yönelmek yerine güvenilir el yazması kuran alanlar ile çalışmamak.
Hızlı Kontrol Listesi (Satın Almadan Önce)
Provenans ve uzman raporu mevcut mu?
Dönem—yazı—tezhip uyumu tutarlı mı?
Eksik/karışık yaprak yok mu?
Restorasyon geçmişi şeffaf mı?
Hukuki izinler ve iade koşulları yazılı mı?
Saklama koşullarını sağlayabilecek misiniz?
Yorum Bırakın