1917 yılında, sanat dünyasının merkez üslerinden biri olan New York'ta, Bağımsız Sanatçılar Derneği (Society of Independent Artists) iddialı bir sergi düzenlemeye karar verdi. Bu serginin temel ilkesi son derece demokratikti: Katılım bedelini ödeyen her sanatçının eseri, hiçbir jüri veya eleme sürecinden geçmeden sergilenecekti. Ancak bu "herkese açık" davet, sanat tarihinin en büyük provokasyonlarından birine zemin hazırladı. Sergiye "R. Mutt" takma adıyla gönderilen "Çeşme" (Fountain) adındaki eser, sıradan bir porselen pisuardan başka bir şey değildi. Bu basit ama cüretkâr jest, sanatın ne olduğu, kimin sanat yaptığı ve neyin sanat eseri olarak kabul edilebileceği hakkındaki tüm yerleşik kuralları yıkarak 20. yüzyıl ve ötesindeki sanatın rotasını sonsuza dek değiştirecekti.

Sergi komitesi, karşılarına gelen bu sanayi üretimi objeyle ne yapacağını bilemedi. Bir tarafta, "jürisiz ve ödülsüz" sergi vaatleri vardı; diğer tarafta ise estetikten uzak, hatta kaba bulunan bir pisuvar duruyordu. Komite, kendi koyduğu kuralları çiğneyerek "Çeşme"yi sergilemeyi reddetti. Eser, bir paravanın arkasına saklandı ve sergi kataloğuna dahil edilmedi.

Bu ret kararının arkasındaki ismin, derneğin kurucu üyelerinden Marcel Duchamp olduğu kısa sürede anlaşıldı. Duchamp, komitenin ikiyüzlülüğünü ve sözde liberal tavrının ne kadar sığ olduğunu gözler önüne sermek için bu provokasyonu planlamıştı. Reddedilme olayının ardından Duchamp, dernekten istifa etti. Orijinal pisuvar kaybolmuş olsa da, fotoğrafçı Alfred Stieglitz'in çektiği ikonik fotoğraf, "Çeşme"yi ölümsüzleştirdi ve tartışmanın alevlenmesini sağladı. Duchamp ve arkadaşlarının çıkardığı The Blind Man dergisinde yayımlanan isimsiz bir yazıda eserin savunusu yapılıyordu: "Bay Mutt'ın 'Çeşme'yi kendi elleriyle yapıp yapmamasının bir önemi yoktur. Onu SEÇTİ. Sıradan bir yaşam nesnesini aldı, yeni bir başlık ve bakış açısıyla öyle bir yere koydu ki, o nesnenin kullanışlılık anlamı kayboldu ve onun yerine yeni bir düşünce yaratıldı."

Bu savunma, sanat tarihinde bir devrimin manifestosuydu.

"Çeşme", Duchamp'ın "hazır-yapım" (readymade) olarak adlandırdığı bir dizi eserin en ünlüsüdür. Hazır-yapım, sanatçının üretmediği, seri üretimle imal edilmiş nesneleri seçip onları sanat eseri olarak sunması eylemidir. Bu kavramla Duchamp, sanatın temel paradigmalarını temelden sarstı:

Sanatçının Rolü Yeniden Tanımlandı: Geleneksel olarak sanatçı, teknik becerisiyle (resim yapmak, heykel yontmak vb.) estetik nesneler üreten bir zanaatkârdı. Duchamp, sanatçının asıl rolünün fiziksel üretim değil, kavramsal seçim olduğunu öne sürdü. Sanatçı artık bir "yapan" değil, bir "düşünen" ve "seçen" idi. Sanat, retinaya hitap eden bir güzellikten, zihne hitap eden bir fikre dönüştü.
Sanat Eserinin Doğası Değişti: "Çeşme"den önce bir sanat eserinin özgün, el yapımı ve estetik bir değere sahip olması beklenirdi. Duchamp, bir sanat eserinin seri üretilmiş, sıradan ve hatta "güzel" olmayan bir nesne de olabileceğini gösterdi. Önemli olan nesnenin kendisi değil, sanatçının o nesneye yüklediği yeni anlam ve onu sunduğu bağlamdı. Bir pisuvar, tesisatçı dükkanında bir kullanım nesnesiyken, bir sergiye "Çeşme" adıyla sunulduğunda bir sorgulama aracına dönüşür.
 

Duchamp'ın bu tek bir jesti, sanat dünyasında bir domino etkisi yaratarak günümüze kadar uzanan akımların temelini attı.

Kavramsal Sanat'ın Doğuşu: "Çeşme"nin en doğrudan mirası, 1960'larda ortaya çıkan Kavramsal Sanat'tır. Joseph Kosuth, Sol LeWitt gibi sanatçılar için eserin arkasındaki fikir, eserin fiziksel formundan çok daha önemliydi. Onlara göre sanat, felsefenin başka bir formuydu ve "Çeşme", bu anlayışın başlangıç noktasıydı. "Sanat olarak fikir" anlayışı, tamamen Duchamp'ın açtığı yolda ilerledi.
Kurum Eleştirisi: "Çeşme"nin reddedilmesi, müzelerin, galerilerin ve eleştirmenlerin sanat dünyasındaki "kapı bekçiliği" rolünü sorgulattı. Kimin neyin sanat olduğuna karar verme yetkisine sahip olduğu sorusu, sanatın merkezine oturdu. Bu, 1960'lar ve sonrasında gelişen Kurumsal Eleştiri (Institutional Critique) akımının tohumlarını ekti.
Pop Art'a Giden Yol: Andy Warhol'un Campbell's çorba kutuları veya Brillo sabun kutuları gibi seri üretim tüketim nesnelerini sanatına taşıması, doğrudan Duchamp'ın mirasına dayanır. Warhol, Duchamp'ın hazır-yapım mantığını alıp kitle kültürü ve tüketim toplumu eleştirisiyle birleştirdi. Sıradan olanın sanatsal potansiyelini ilk keşfeden Duchamp'tı.
Dadaizm ve Sürrealizm Üzerindeki Etkisi: "Çeşme", ait olduğu Dadaizm akımının mantık karşıtı, burjuva sanatını alaya alan ruhunu mükemmel bir şekilde yansıtır. Aynı zamanda, nesneleri alışıldık bağlamlarından kopararak onlara yeni ve beklenmedik anlamlar yüklemesi, Sürrealistlerin de ilham kaynağı oldu.
 

Marcel Duchamp'ın "Çeşme"si, sadece bir pisuvar değildir; sanatın tanımını değiştiren felsefi bir bombaydı. Sanatı zanaatın zincirlerinden kurtarıp fikrin özgür dünyasına taşıdı. "Sanat güzel olmalı mıdır?", "Sanatçı kimdir?", "Bir nesneyi sanat eseri yapan nedir?" gibi soruları kışkırtarak, izleyiciyi pasif bir gözlemci olmaktan çıkarıp aktif bir katılımcı haline getirdi.

Bugün, bir enstalasyona, bir performansa veya bir video sanatına baktığımızda, onların varlığını borçlu olduğu temel sarsıntıyı 1917'de R. Mutt'ın pisuvarının yarattığını bilmeliyiz. "Çeşme", sanatın sadece neye benzediğiyle değil, ne anlama geldiğiyle ilgili olduğunu kanıtladı ve bu sayede kendisinden sonra gelen neredeyse tüm sanat akımlarına kapıyı araladı. Sanat bir daha asla eskisi gibi olmadı.