Hocaların Hocası ve Tarihçilerin Kutbu olarak bilinen dünyaca ünlü tarihçi Prof. Dr. Halil İnalcık, 7 Eylül 1916’da İstanbul’da dünyaya geldi. Kitapları, makaleleri, tezleri, katıldığı söyleşi ve sohbetleriyle Osmanlı-Türk tarihine hem siyasî ve ekonomik konularda hem de kültür ve medeniyet tarihi alanında önemli katkılarda bulunmuştur İnalcık. Eserleri birçok dile çevrilmiş, İlber Ortaylı gibi birçok önemli tarihçiyi Türk tarih hafızasına kazandırmış ve adeta Cumhuriyetin tarih hafızası haline gelmiş Halil İnalcık’ın uzun hayatından önemli notlara değinelim…
Ailesi Kırım Türkü olan İnalcık, dünyaya İstanbul’da gelse de onun hayatında önemli rol oynayan şehir Ankara oldu. Ailesinin 1924 yılında Ankara'ya yerleşmesiyle buradaki günlerine başlayan usta tarihçi, 1923-1928 arasında Ankara Gazi Mektebi'nde ilköğretimini tamamladı. Ortaöğretimini 1931’de Ankara’da Gazi Muallim Mektebi'nde tamamladıktan sonra Balıkesir Necati Bey Muallim Mektebi'nde lise öğrenimine devam etti. Onun için dönüm noktası lisans eğitimi olacaktı. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün direktifleriyle açılan ve Cumhuriyet’in köklü kurumlarından biri olacak Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ne 1936 yılında girdi. Bu da, bu fakültenin ilk öğrencilerinden ve ilk mezunlarından olacağı anlamını taşıyordu. Daha sonra Ankara Üniversitesi bünyesine girecek olan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Yeni Çağ Tarihi bölümünde yüksek öğrenimine başladı. M. Göker, B. S. Baykal ve Fuad Köprülü’nün derslerini takip etti. 1940 yılında mezun olduğu bu fakültede asistan olarak kalmaya karar verdi. Timur üzerine hazırladığı bir seminerle Fuad Köprülü’nün dikkatini çekti ve onun takdir ve tavsiyesiyle 30 Nisan 1940’da aynı fakültede Yeni Çağ Kürsüsü’ne ilmî yardımcı tayin edildi. Doktora sürecini yoğun bir çalışma dönemiyle geçiren İnalcık, 1942 yılında ''Tanzimat ve Bulgar Meselesi'' adlı doktora tezini verdi ve doktorasını tamamladı. Hemen bir yıl sonra ''Viyana'dan Büyük Ricat'e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı'' başlıklı teziyle, asistan olduğu fakültesinde doçentliğe atandı. Uzun yıllar aynı fakültede Osmanlı ve Avrupa tarihi üzerine dersler veren İnalcık, 1947'de Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi. Türk Tarih Kurumu’ndaki görevi vesilesiyle o dönemde 5 yıl kadar İngiltere’ye gitti ve Türkçe Yazmalar ve Osmanlı tarihine özel kayıtlar topladı. 1952'de ''Viyana Bozgun Yıllarında Osmanlı-Kırım Hanlığı İş birliği'' teziyle profesörlük unvanı aldı. 1956-57’de Rockefeller Vakfı’nın bursuyla Harvard Üniversitesi’nde “research fellow” olarak görev aldı. Fakültesinin ve alanının o yıllar için özel bir ismi olmaya başlayan İnalcık, Amerika Birleşik Devletleri’nin önemli eyalet üniversitelerinde dersler vermeye başladı. Amerika’da verdiği derslerle beğeni toplayan Türk tarihçi, özel davetler üzerine 1972 yılında Ankara Üniversitesi’nden emekli olarak Chicago Üniversitesi'nde Osmanlı Tarihi Kürsüsü'nü kurdu ve burada dersler vermeye başladı. Burada ayrıca önemli kitaplar da çıkaran İnalcık’ın en büyük arzusu, ortak bir Türk Tarihi hafızasının oluşturulmasını istemesiydi. Buna da yine kendisi öncülük ederek "International Association for Social and Economic History of Turkey" adlı uluslararası bir birlik kurdu. Bu birliğin amacı, yine kendisinin belirlediği gibi; Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının ortaya koyduğu yeni bilgi ve bulguların en üst düzeyde paylaşılıp/tartışılması olacaktı. 1986 yılına gelindiğinde artık usta tarihçi için yurda dönüş vakti olacaktı. Chicago Üniversitesi'nden de emekliye ayrıldı ve ülkeye döndü. Bir süre tarih çalışmalarına ara verdikten sonra özel istekle, 1993 yılında İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi'nde Tarih Bölümü'nü kurdu. Burada yine birçok tarih öğrencisine dersler verdi ve deneyimlerini aktardı. Bir süre buradaki hocalığını sürdüren İnalcık, daha sonraları görevinden ayrılarak çalışmalarına şahsi olarak devam etti. İnalcık, 1998’de 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in elinden İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Ödülü’nü aldı. 2000’li yıllardaysa İnalcık’ın ömrü kitap düzenlemeleri ve ödüllere layık görülmekle geçti. 2001’de Sofya Üniversitesi Prof. İnalcık’a fahri doktora unvanı verdi. 2002’de İslam Konferansı Teşkilatı tarafından kendisine bir Teşekkür Plaketi verildi. Kültür Bakanlığı ise 2002 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nü usta tarihçiye layık gördü. 2003’te Türkiye Yazarlar Birliği ve Ankara Üniversitesi Prof. İnalcık’a şükran plaketleri verdiler. Öte taraftan 2003’te Milli Savunma Bakanlığı Ödülü’nü, 2004’te de Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür Sanat ve Turizm Vakfı tarafından Bursa Ulusal Kültür Yaşamına Katkı Ödülü’nü aldı. Bunlar ünlü Türk tarihçinin aldığı birçok ödül ve nişanın bir kısmı oldu.
Hayatı boyunca birçok kürsüye öncülük eden, önemli makale ve kitaplar yazan İnalcık, çok iyi düzeyde Osmanlı Türkçesi bilmekteydi. Ayrıca iyi düzeyde İngilizce, Fransızca, Almanca ve orta düzeyde de Arapça, Farsça ve İtalyanca biliyordu. Paleografya ve Diplomatika alanlarındaki bilgisi ile de tartışılmaz konumda olan usta tarihçi, bu alanlarda da çalışmalar yaptı. Hayatı Türk tarihini aydınlatmak, tarih öğrencilerine deneyimlerini aktarmak ve ışık tutacak kitap ve makaleler yazmakla geçen İnalcık, 25 Temmuz 2016’da, tam da bir asırı kendi ömrü için devirirken hayatını kaybetti. Tarihçilerin Kutbu olan Prof. Dr. Halil İnalcık’ı ölüm yıldönümünde bir kez daha saygı ve minnet ile anıyoruz…
Ailesi Kırım Türkü olan İnalcık, dünyaya İstanbul’da gelse de onun hayatında önemli rol oynayan şehir Ankara oldu. Ailesinin 1924 yılında Ankara'ya yerleşmesiyle buradaki günlerine başlayan usta tarihçi, 1923-1928 arasında Ankara Gazi Mektebi'nde ilköğretimini tamamladı. Ortaöğretimini 1931’de Ankara’da Gazi Muallim Mektebi'nde tamamladıktan sonra Balıkesir Necati Bey Muallim Mektebi'nde lise öğrenimine devam etti. Onun için dönüm noktası lisans eğitimi olacaktı. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün direktifleriyle açılan ve Cumhuriyet’in köklü kurumlarından biri olacak Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’ne 1936 yılında girdi. Bu da, bu fakültenin ilk öğrencilerinden ve ilk mezunlarından olacağı anlamını taşıyordu. Daha sonra Ankara Üniversitesi bünyesine girecek olan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Yeni Çağ Tarihi bölümünde yüksek öğrenimine başladı. M. Göker, B. S. Baykal ve Fuad Köprülü’nün derslerini takip etti. 1940 yılında mezun olduğu bu fakültede asistan olarak kalmaya karar verdi. Timur üzerine hazırladığı bir seminerle Fuad Köprülü’nün dikkatini çekti ve onun takdir ve tavsiyesiyle 30 Nisan 1940’da aynı fakültede Yeni Çağ Kürsüsü’ne ilmî yardımcı tayin edildi. Doktora sürecini yoğun bir çalışma dönemiyle geçiren İnalcık, 1942 yılında ''Tanzimat ve Bulgar Meselesi'' adlı doktora tezini verdi ve doktorasını tamamladı. Hemen bir yıl sonra ''Viyana'dan Büyük Ricat'e Osmanlı İmparatorluğu ve Kırım Hanlığı'' başlıklı teziyle, asistan olduğu fakültesinde doçentliğe atandı. Uzun yıllar aynı fakültede Osmanlı ve Avrupa tarihi üzerine dersler veren İnalcık, 1947'de Türk Tarih Kurumu üyeliğine seçildi. Türk Tarih Kurumu’ndaki görevi vesilesiyle o dönemde 5 yıl kadar İngiltere’ye gitti ve Türkçe Yazmalar ve Osmanlı tarihine özel kayıtlar topladı. 1952'de ''Viyana Bozgun Yıllarında Osmanlı-Kırım Hanlığı İş birliği'' teziyle profesörlük unvanı aldı. 1956-57’de Rockefeller Vakfı’nın bursuyla Harvard Üniversitesi’nde “research fellow” olarak görev aldı. Fakültesinin ve alanının o yıllar için özel bir ismi olmaya başlayan İnalcık, Amerika Birleşik Devletleri’nin önemli eyalet üniversitelerinde dersler vermeye başladı. Amerika’da verdiği derslerle beğeni toplayan Türk tarihçi, özel davetler üzerine 1972 yılında Ankara Üniversitesi’nden emekli olarak Chicago Üniversitesi'nde Osmanlı Tarihi Kürsüsü'nü kurdu ve burada dersler vermeye başladı. Burada ayrıca önemli kitaplar da çıkaran İnalcık’ın en büyük arzusu, ortak bir Türk Tarihi hafızasının oluşturulmasını istemesiydi. Buna da yine kendisi öncülük ederek "International Association for Social and Economic History of Turkey" adlı uluslararası bir birlik kurdu. Bu birliğin amacı, yine kendisinin belirlediği gibi; Osmanlı-Türk tarihi araştırmalarının ortaya koyduğu yeni bilgi ve bulguların en üst düzeyde paylaşılıp/tartışılması olacaktı. 1986 yılına gelindiğinde artık usta tarihçi için yurda dönüş vakti olacaktı. Chicago Üniversitesi'nden de emekliye ayrıldı ve ülkeye döndü. Bir süre tarih çalışmalarına ara verdikten sonra özel istekle, 1993 yılında İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi'nde Tarih Bölümü'nü kurdu. Burada yine birçok tarih öğrencisine dersler verdi ve deneyimlerini aktardı. Bir süre buradaki hocalığını sürdüren İnalcık, daha sonraları görevinden ayrılarak çalışmalarına şahsi olarak devam etti. İnalcık, 1998’de 9. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in elinden İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Ödülü’nü aldı. 2000’li yıllardaysa İnalcık’ın ömrü kitap düzenlemeleri ve ödüllere layık görülmekle geçti. 2001’de Sofya Üniversitesi Prof. İnalcık’a fahri doktora unvanı verdi. 2002’de İslam Konferansı Teşkilatı tarafından kendisine bir Teşekkür Plaketi verildi. Kültür Bakanlığı ise 2002 Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nü usta tarihçiye layık gördü. 2003’te Türkiye Yazarlar Birliği ve Ankara Üniversitesi Prof. İnalcık’a şükran plaketleri verdiler. Öte taraftan 2003’te Milli Savunma Bakanlığı Ödülü’nü, 2004’te de Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür Sanat ve Turizm Vakfı tarafından Bursa Ulusal Kültür Yaşamına Katkı Ödülü’nü aldı. Bunlar ünlü Türk tarihçinin aldığı birçok ödül ve nişanın bir kısmı oldu.
Hayatı boyunca birçok kürsüye öncülük eden, önemli makale ve kitaplar yazan İnalcık, çok iyi düzeyde Osmanlı Türkçesi bilmekteydi. Ayrıca iyi düzeyde İngilizce, Fransızca, Almanca ve orta düzeyde de Arapça, Farsça ve İtalyanca biliyordu. Paleografya ve Diplomatika alanlarındaki bilgisi ile de tartışılmaz konumda olan usta tarihçi, bu alanlarda da çalışmalar yaptı. Hayatı Türk tarihini aydınlatmak, tarih öğrencilerine deneyimlerini aktarmak ve ışık tutacak kitap ve makaleler yazmakla geçen İnalcık, 25 Temmuz 2016’da, tam da bir asırı kendi ömrü için devirirken hayatını kaybetti. Tarihçilerin Kutbu olan Prof. Dr. Halil İnalcık’ı ölüm yıldönümünde bir kez daha saygı ve minnet ile anıyoruz…
Harika bir yazı.