Amedeo Modigliani, özellikle uzun boyunlu figürlü resimleriyle tanıdığımız, Yahudi kökenli İtalyan ressamdır. Bu yazımızda, Amedeo Modigliani’nin hayatını ve önemli eserlerini derledik.

"Bir senin gözlerin var zaten daha yok
Ya bu başını alıp gidiş boynundaki
Modigliani oğlu Modigliani” (Cemal Süreya)

Amedeo Modigliani, 12 Temmuz 1884’te İtalya’nın Livorno kentinde doğdu. Yahudi ailesinin en küçük oğlu olan Modigliani, ressamın doğumundan kısa süre önce iflas eden bir işadamı olan Flaminio Modigliani ve eşi Eugenia Garsin’in dördüncü çocuğu olarak fakir bir hayata gözlerini açtı. Daha on yaşında iken tüberküloza yakalanan Modigliani, hayatı boyunca sürecek olan hastalığı ile yaşayacaktı. İlk öğretmeni ve kendisini sanata yönlendiren kişi de, kültürlü bir kadın olan annesiydi.
14 yaşında annesi onu Laverno’daki usta ressam olan Guglielmo Micheli’nin sanat okuluna kaydetti. Hocası Micheli, Macchiaioli adı verilen ve Fransız izlenimcilerine yakın, renge ve manzaraya ağırlık veren yerel bir İtalyan resim akımına dahildi. Modigliani burada 1898’den 1900’e değin çalıştı. Bir yandan Rönesans sanatının tesiri, diğer yanda Leutrac ve Giovanni Boldini gibi ressamların üsluplarının etkileri ilk dönem çalışmalarını derinden etkiledi.
1901 de önce Floransa’ya ve 1903 yılında da Venedik’e taşınan ve Istituto di Belle Arti’ye kaydolan Modigliani burada ilk kez haşhaş içmeye başladı. Ömrü boyunca arttırarak sürdürecektir bu aşırı yaşam tarzını. Paris’te Montmartre’ye yerleşti ve bir stüdyo kiraladı. Modigliani gösterişli giysileri ve tavırları ile fakirliğini bohemlik örtüsü altına gizlemeye çalıştı. Bu dönemde Picasso, Utrillo, Jean Cocteau ve Soutine gibi sanatçılarla tanıştı.
İlk dönem eserlerinden olan Yahudi Kadın adlı resminde, yeni başlayan kübizmden nispeten az da olsa etkilenmiştir ve daha çok Steinlen, Lautrec ve Picasso’nun Mavi Dönemi’yle ilinti kurulabilir.

Modigliani, yakın arkadaşı ve doktoru Paul Alexandre’nin Barones sevgilisi Marguerite de Hasse de Villers’in portresini yaptı. Kadını beyaz gömlek, siyah bir kravat, siyah pantolon, siyah şapka ve siyah eldivenleri, sarı ceketiyle, erkeksi kıyafetlerle tasvir etmesine rağmen duruşuyla son derece feminen bir kadın görünümü vermiştir. Ceketin sarısı resimde belirgin bir şekilde öne çıkarılmış, çıkık elmacık kemikleri, uzun çenesi, yüzüne göre küçük ve büzülmüş gibi duran dudakları, kısılmış gözleri ve yay biçimli kaşlarıyla daha sonraki yıllarda tasvir edeceği kadınlardan bir hayli farklıdır.
Çok miktarda alkol, haşhaş ve absent kullanmaya, kadınlarla günübirlik ilişkiler yaşamaya başladı. Kadınlar onu dayanılmaz şekilde çekici bulurken, ressamın kendi de kadınlara hayrandı. Bu nedenle, kadın portreleri ve nü çalışmalarının eserlerinin merkezinde olması şaşırtıcı değildir.
Çello Çalan Adam tablosundaki çizgi, renk ve fırça darbesini aşmakta ve artık Modigliani’nin özgün tekniğini göstermektedir. Paris’te yaşadığı dönem boyunca ciğerleri kötüledikçe ve uyuşturucu ve alkol bağımlılığı sağlığını bozdukça defalarca annesinin yanına gidecektir. Aynı yıl tanıştığı heykeltıraş Brancusi vasıtasıyla Afrika heykelleri ve maskları ile tanışan Modigliani 1913’e değin bu yönde de çalışmalar yaptı.

Oranları uzatılmış yatay ve sade formlar ve oval yüzler bu dönem heykellerinde karakteristik özelliklerdir. Afrika heykel sanatından öğrendikleri yaşamı boyunca eserleri üzerindeki tesirini sürdürdü. Modigliani bu devrede aşklarından biri şair Anna Akhmatova’yla tanışır. Uzun boyun, siyah saçlar, gri-yeşil gözleriyle Modigliani’nin tablolarında bir dönem modeli olacaktır. Anna evli olmasına karşın ilişkilerini sürdürdüler. Her şey senin için: Gün boyunca dualarım, Uyuşturan ateşi uykusuz gecelerin; Şiirlerimin beyaz sürüsü, Ve mavi yangını gözlerimin.. Hiç kimse daha yakın olmadı bana, Hiç kimse böylesine üzmedi beni, Acıya salıp gidenler bile, Okşayıp bırakanlar bile hatta. Anna Akhmatova, 1915
 
 1914 ve 1916 arası eserlerinde divizyonizm (yeni izlenimcilik) etkileri görülmektedir. Kübizmden etkilenen bu dönem eserlerinden olan Portrait of Moise Kisling, kesin hatlı sert kompozisyonu ile belirgindir.
Modigliani zaman zaman Paris sokaklarında izlediği kişilerin portre çizimleri yaptı. Konunun bir taş duvar önünde çizilmiş olması, gerçek ve kusursuz görüntüsü arasında uyumsuzluk olduğunu göstermektedir. Yüzün hacmi, yanakların kırmızılaştırılmış cepheden düzlükleriyle, farklılık yaratan beyaz, uzun çizgilerle sağlanmıştır. Yüzün sol kenarını çevreleyen kenar çizgisinin çenenin altında kaybolması ustaca yapılmıştır. Sağ kenarda çene ve boyun arasındaki boşluk küçük bir ışık ve gölge farklılığı alanı ile verilmiştir. Kübizmin etkisi sadece kolajda değil, yüzün her iki yanında, başın biraz dönük olmasına rağmen aynı biçimde yansıtılmasında görülmektedir. Resimlerini karakteristik bir şemaya indirgemesi, Chaim Soutine ve Blaise Cendrars’ın portrelerinde görülebileceği gibi modellerinin kişiliklerini resme yansıtmasına engel olmamıştır. Modigliani ‘‘Aradığım gerçek değil, gerçeküstü de değil sadece bilinçaltı. Beni sadece insan ilgilendiriyor çünkü yüzü doğadaki en ulvi şey.’’ der.
  Modigliani, arkadaşı Jacques Lipchitz ve eşi Berthe’nin yüzünü maske gibi sunuyor olsa da, onların kişiliği hakkında ince ipuçlarını da ortaya koyuyor. Berthe’nin boyadaki parlaklık ve aşağıya doğru eğik gözleriyle, nazik bir ifadesi var. Eşi Jacques’in ise küçük gözleri ve içe eğimli yüzüyle şüpheci bir ifadeye sahip.
[01:38]Modigliani’nin çizgiyi kontrollü kullanımı, kadının başının üstünden sağ yanağına, oradan da sağ omzu ve kolu boyunca inen çizgide belirgindir. Ritmik eğriler uçuşan kravata paraleldir. Bu resimde bir zarafet ve soyluluk havası vardır, geri planın işlenişi de buna katkıda bulunmaktadır. Resimdeki arka plan, resmin tümünde aynı şekil ve ustalıkla birleştirilerek uygulanmış neredeyse tamamen soyut bir alandır. Figürün beyaz ve siyah renk tonlarına yumuşak fırça darbeleriyle sürülmüş parlak renkler karşıt tonlar oluşturmaktadır. Bu karşıtlık resmin hemen hemen ortasında bulunan çok parlak bir alanla, kadının kırmızı dudaklarıyla daha da belirginleştirilmiştir. Modelin zarafeti, kesin çizgilerden şeklin gevşek görüntüsüne geçilerek daha iyi anlatılmıştır. Oval başın sert çizgileri daha sonra gövdenin oynak çizgilerine, kravatın uçlarının ince çizimine ve bluzun alt kısmına açılır.

Modigliani içkiyle çok haşır neşir olmasına rağmen resimlerinde içki sahnesi çok azdır. Bu resminde poz ve teknik Cezanne’yi anımsatıyor. Yumuşatılmamış renk farklılıklarıyla figüre heykelsel bir gerçeklik verilmiş. Şapka ve paltonun sıcak renkleri öne çıkarken, duvarın soğuk yeşili geride kalmaktadır. Masanın yuvarlaklığı, adamın baldırının yuvarlaklığı ile tekrarlanmaktadır. Vücudun kitlesel görünümüne karşın, küçük oval başın üstündeki çizgiler öylesine duyarlılıkla verilmiştir ki yüz gereken önemini kaybetmemiştir. Sol gözün altındaki halka, usta dokunuşlarla resme kişisellik katmıştır.
Modigliani’nin son aşkı Jeanne Hébuterne “Ruhunu görebildiğimde, gözlerini de çizeceğim.” dediği kadındır. 1917’de sanatçı Jeanne Hébuterne ile de şair arkadaşı Zborovski’nin evinde tanışır. Ancak Jeanne’nin koyu Katolik ailesi Modigliani Yahudi olduğundan ilişkilerine karşı çıkar, ancak onlar birlikteliklerine devam eder ve

1918’de Jeanne Modigliani adlı tek kızları doğar.
Bu kadına neden çingene adı verildiği belli değildir. Belki de bu başlığın nedeni kadının açıkta kalan saç örgüsü ve giysisinin biçimidir. Kim olursa olsun, Modigliani onun soyluluğunu sezmiş ve duvar renginde de tekrarlanan etekliğinin ve eşarbının zarif sedeflenmeleriyle bunu yaymaya çalışmıştır. Kompozisyondaki koyu renkli kitleler küçüktür ve birbirini çok güzel dengelemektedir. Sedefimsi tonların üstündeki mavi lekeler, burun ve ağız kenarlarında ve parmakların çevrelerinde görülmektedir. Boyutlara katkıda bulunurken, mavi bakışları yansıyan modelin, gözlerinin mavisini de vurgulamaktadır. Gösterişsiz beyaz bluz,dalgalı kenar çizgileri ve olağandışı gölgeler kullanılmasaydı, duvardan hemen hemen ayrılmayacaktı. Burada ışık ve gölge farkı Modigliani’de her zaman gördüğümüz iskemlenin geriye doğru uzanan çizgilerinden fazla, bebek ile anne arasındaki boşluğu, kadın ile duvar arasındaki derinliği belirtmektedir.
Bu çalışmasında başın hafifçe yukarı kalkması ve yüz çizgileri diğer portrelerine benzemektedir. Fakat teknik değişiktir. Yanak kemiğinde ve çene çizgisinde görülen keskin olağan kenar çizgisi, yüz çizgilerinde ve saçlarında daha az çizgisel bir yaklaşımla ele alınmıştır. Resim empresyonist tekniği anımsatmaktadır. Renk, ışığı zapteden ve yansıtan kırık darbelerle ince olarak uygulanmıştır. Figür Modigliani’nin insan vücuduna verdiği plastik görünümden yoksundur. Arkası ve çevresinde boşluk yok gibidir, aldatıcı görüntüye yardım ederek perspektif yaratan iskemle aynı etkiyi vermemektedir.

1920 yılbaşı gecesinden sonra hastalandı, 4 gün evden çıkmazlar. Ressam olan bir komşuları, meraklanıp gittiğinde, Modigliani’yi bitkin şekilde Hébuterne’e yaslanmış, çaresiz yatar şekilde bulur, doktor çağrılır. İleri derecede tüberküloz menenjit olduğu ortaya çıkar. 24 Ocak 1920 tarihinde henüz 35 yaşındayken hayata gözlerini yumdu. Amadeo Modigliani Paris’in neredeyse tüm sanat çevresinin katıldığı büyük bir cenaze töreniyle toprağa verildi. Dokuz aylık hamile olan eşi Jeanne Hébuterne ertesi gün ailesinin evinin 5. kat penceresinden atlayarak intihar etti. Öfkesi dinmemiş olan Hébuterne ailesinin nihayet 1930 yılında Jeanne’ın mezarının Modigliani’nin yanına taşınmasına izin vermesine dek ayrı mezarlıklarda yattılar. Modigliani’nin mezar taşında “Mutluluk ve şöhret anında ölüm tarafından yakalandı”, Hébuterne’ninkinde ise “Sıradışı fedakarlığa dek sadık bir eş” yazmaktadır. Kızlarını, Modigliani’nin kız kardeşi büyütür. Anne ve babasını 15 aylıkken kaybeden kızları Jeanne Modigliani 1958 yılında Modigliani: Man and Myth adında babasını anlatan bir kitap yazmıştır.