Aristoteles tragedyayı şöyle tanımlar:" ...tragedya ahlak yönünden ciddi olan, kendi içinde bütünlük gösteren ve belli bir ölçü içine sığdırılmış, belli bir aksiyonun yeniden yaratılmasıdır. Tragedya uyandırdığı acıma ve korku duygularıyla ruhu tutkulardan arıtmaktadır." Antik Yunan'da yazılmış, konularını efsanelerden alan beş tragedyayı sizler için bir araya getirdik. Keyifli okumalar.

1) Zincire Vurulmuş Prometheus - Aiskhylos

[caption id="attachment_72967" align="aligncenter" width="640"] Theodoor Rombouts (1597-1637), Prometheus[/caption] Zincire Vurulmuş Prometheus yazılı ilk tiyatro metnidir. Oyunun konusu İskitler Ülkesinde geçmektedir. Olympos Tanrıları’na başkaldıran titan Prometheus'un, ateşi tanrılardan çalarak insanlara vermesini konu alır. Ateş, uygarlığın temelidir. İnsanlık ateşle birlikte karanlık mağaralardan çıkmış ve medeniyeti başlatmışlardır. Bu olay Tanrıları sinirlendirir ve Zeus'un verdiği emirle Prometheus güç ve kuvveti simgeleyen tanrı Hepaistos tarafından zincire vurulur. Denizleri temsil eden tanrı Okeanos bu duruma karşılık Prometheus'a yardım etmek istese de Prometheus yardımını hiçbir şekilde kabul etmez. Tanrılarca görevlendirilen bir kartal sürekli olarak, her gece yeniden oluşan karaciğerini kemirmektedir. Onu Kafkas dağının tepesindeki bu işkenceden Zeus’un yarı tanrı, yarı ölümlü oğlu Herakles kurtarır. Prometheus: “Zeus tahtından düşmedikçe benim işkencelerimin sonu yoktur” der ve insanlığın yolunu aydınlatır.

2) Antigone - Sophokles

[caption id="attachment_72973" align="aligncenter" width="1000"] Sébastien Norblin (1825), Antigone[/caption] Antigone, Kral Oidipus’un kızıdır. Kral Oidipus, oğullarının baskısıyla tahttan çekilmek zorunda kalıp Thebai’den sürülmüş, kızı Antigone’un yardımı ile Kolonos’a gidip orada ölmüştür. Oğulları Eteocles ile Polyneikes Thebai’yi yönetme konusunda iktidar savaşımına girip birbirlerini öldürünce dayıları Kreon kral olur. Kreon, savaşta ülkesini savunan Eteocles’in kahraman sayılıp törenle gömülmesini, Polyneikes’in ise taht kavgası uğruna yabancıların yardımıyla yurduna saldırmış olduğu için ölüsünün kurda kuşa yem olarak açıkta bırakılmasını emretmiştir. Halk memnuniyetsizliğini dile getirmeye, Kreon’a karşı çıkmaya cesaret edemez. Oysa Antigone, cezası ölüm bile olsa kardeşlik vazifesini yerine getirmekte kararlıdır. Çünkü o, her ölünün gömülmeye hakkı olduğuna inanır. Kızkardeşi Ismene’nin katılmamasına rağmen ağabeyini gömen Antigone, diri diri gömülerek öldürülme cezasına çarptırılır.

3) Kral Oidipus - Sophokles

[caption id="attachment_72969" align="aligncenter" width="600"] Oedipus and Antigone, National Museum in Warsaw[/caption] Laios Thebai kralı ve Oidipus'un babasıdır. Oidipus lanetlenmiş bir bebek olarak dünyaya gelir. Kahinin verdiği kehanete göre babasını öldürüp annesiyle evlenecek ve ondan çocuk sahibi olacaktır. Bunu öğrendikten sonra annesi ve babası bebeği ayaklarından bağlayarak bir çobana verirler. Onu öldürmesini isterler ancak çobanın vicdanı ağır basar ve çocuğu öldürmez. Bir bebek sahibi olamamış Korinthos kralı Polybos'a verir ve bir kral oğlu olarak yetişir. Bir gün üvey evlat olduğunu öğrenen Oidipus kentini terk eder. Apollon kahinlerinden kaderini öğrenmek için Delphi tapınağına gider. Onlar da babasını öldüreceğini ve annesiyle evleneceğini söyleyince Oidipus evine dönmeme kararı alır. Kentinin ters yönünde, üç yol ağzında karşılaştığı Laios'u (babasını) öldürür. Laios’un öldüğü öğrenilince Thébai krallığı ve kraliçenin eşi olma hakkı; Thébai’yi tehdit eden sfenksi öldürenin olacaktır. Sfenks önüne gelene şu bilmeceyi sormaktadır: “Hangi yaratık sabahleyin dört, öğle üzeri iki, akşam üzeri üç ayakla yürür?” Bilemeyeni parçalayıp yok eder. Oidipus da sfenksle karşılaşır, sorunun cevabını verir. Cevabın bilinmesini hazmedemeyen sfenks kendi kendini yok eder. Kahramanlaşan Oidipus hem kral olur, hem de Kraliçe Iocaste (annesi) ile evlenir. Ülkesinin kralı olarak taç giyer. Bu evlilikten iki erkek Eteokles ve Polyneikes iki de kız Antigone ve Ismene çocuğu dünyaya gelir. Birdenbire Oidipus’un hüküm sürdüğü Thebai kenti, ardı arkası kesilmeyen felaketlere tanık olmaya başlar. Oidipus’un gerçek kimliği açığa çıktığında felaketin nedeni de anlaşılır. Gerçekleri öğrenen Iokaste kendini asar ve Oedipus kendini kör eder.

4) Medea - Euripides

[caption id="attachment_72971" align="aligncenter" width="670"] Anthony Frederick Augustus Sandys (1866-1868), Medea[/caption] Kral Aites'in kızı büyücü Medea, erosun attığı okla argo gemisiyle Kolkhis'e gelen; Argonaut'lardan Iason'a yıldırım aşkıyla vurulur. Yunanlılar buraya kralın sahip olduğu "altın postu" almaya gelmişlerdir. Medea, kardeşini öldürmek pahasına altın postu Iason'a teslim eder ve onunla evlenerek ülkesini terkeder. İki erkek çocukları olur. Ancak bir süre sonra Korint kralı Kreon, kızını Iason'la evlendirmek ister; Iason da buna hayır demez. Kreon çocuklarını da alıp gitmesi için Medea'ya zaman tanır. Medea ülkeden gitmek için ek bir gün daha ister. Her şeyi kabullenmiş gibi görünen Medea bunun göstergesi olarak yeni geline bir elbise yollar. Elbisedeki zehir kral ile Glauke'yi öldürür. Kocasından aldığı intikamda kendi çocuklarını öldürmek olur. Oyunun sonunda Medea ateşten atların çektiği arabayla göklerde kaybolur.

5) Elektra - Sophokles

[caption id="attachment_72974" align="aligncenter" width="537"] Electra ve kardeşi Orestes[/caption] Elektra, Argos Kralı Agamemnon'un kızıdır. Elektra'nın annesi Klytaimnestra ve aşığı Aigisthos, Agamemnon'u öldürürler. Ve Argos'daki sarayla birlikte hüküm sürmeye başlarlar. Elektra itilip kakılmakta ve köle muamelesi görmektedir. Aigisthos, Elektra'yı güçlü bir soy doğurmasından ve babasının öcünü almaya çalışmasından korktuğu için fakir bir adamla evlendirir. Küçük düşen Elektra kin ve nefret içinde kardeşi Orestes'in döneceği ve annesi ile aşığından intikamlarını alacakları günü beklemeye başlar. Orestes nihayet Argos'a döner, kendini Elektra'ya tanıtır ve tanrılara yaptığı bir ayin sırasında Aigisthos'u öldürür. Orestes annesini öldürmek konusunda şüphe içinde olsa da Elektra'nın ısrarcılığı onu ikna eder. Elektra, çocuk doğurduğunu söyleyerek annesini evine çağırır (oysa evlendirildiği kocası, Elektra bir soylu olduğu için ona saygısından dokunmamıştır) ve Orestes'le beraber annelerini de öldürürler. Olay gerçekleştikten sonra iki kardeşte pişman olur, ama her şey için geç kalınmıştır. Orestes, ülkesine bir daha dönmemek üzere gider ve Elektra'da kocasıyla evine döner. Kaynakça: 1, 2, Zincire Vurulmuş Prometheus, Aiskhylos, Hasan Ali Yücel Klasikleri, 2015 Kral Oidipus, Sophokles, Hasan Ali Yücel Klasikleri, 2016 Medea, Euripides, Hasan Ali Yücel Klasikleri, 2016 Antigone, Sophokles, Hasan Ali Yücel Klasikleri, 2016 Elektra, Sophokles, Hasan Ali Yücel Klasikleri, 2016