ÜSTÜN DÖKMEN – EMPATİ

Bu kitabı ilk ele aldığımızda aklımıza hemen kendimize şu soruyu yöneltiriz; Empati ne demek? Empati, hemen herkesin dilinde olan ama kimse tarafından tam olarak ne olduğunu bilmediği bir kavramdır. Çoğu zaman karşımızdaki insanlara empatik davranmaya çalışırken duygularımızı bu işe karıştırırız ve sempatiye kayarız. Kısaca empati kendimizi karşımızdaki insanın yerine koyarak onun içinde bulunduğu duygu durumu anlamaya çalışmaktır. Karşı taraf gibi düşünerek onun fenomolojik alanına girip hayata onun penceresinden bakmaktır. Kafa karışıklığına sebebiyet vermeden sempati değinmekte yarar var. Sempati, karşımızdaki insanı içinde bulunduğu duygu durumu sizin de hissedip yaşamanızdır. Onun yaşadığı; öfkeyi, hüznü, kaybı, mutluluğu vb. yaşamaktır. Sempati sizin düşüncelerinizi, duygularınızı ve davranışlarınızın değişmesine, objektifliğinizi kaybetmenize neden olacaktır. Oysa ki empati bir bakıma objektif kalmanız demektir.  

Üstün Dökmen, kitabından sadece empati üzerine inşa etmemiştir. Empati kavramı kullanıldığı alanları ele almış. Empati kullanım şekillerini ele almış. Empati en yaygın kullanım alanı insanın insana muhtaç olduğu iletişim alanıdır. İletişim; sözlü, sözsüz, yazılı ve yazısız olmak koşuluyla sağlanmaktadır. Hangi iletişim yöntemini tercih edersek edelim empatik davranmak iletişimimizin kalitesini arttırmaktadır. Kaliteli bir iletişim için etkin dinleme, koşulsuz kabul ve güvenli bir ortam olmazsa olmazlardandır. 

İletişim insanlığın doğumuyla başladı. Bu ayırt edici özellik onu insanlığın hayatındaki en vazgeçilmez bir yapı taşı yapmıştır. İnsan, insanlarla sözlü iletişim kuramadığında ise ya yazılı ya da görsel eserler bırakarak iletişim kurmaya çalışmıştır. Üstelik insanlar sadece şu anki dönem ile yetinmemiş geleceğe seslenmiş geçmişlerden günümüze öğütler, nasihatler getirmiş.

İnsan, iletişim kurarken peki bunların kaçında sağlıklı bir iletişim kurabiliyor? İnsanların dilinde sakız yaptığı bu empatik iletişimi neden kimse kapısını çaldığında duymazdan geliyor? Çünkü sağlıklı olan her şey çaba gerektirir. Empatik iletişim çaba gerektirir. Karşındaki insanı anlamak, onun yerine kendini koyup duygu durumuna anlayış göstermek bunların hepsi çaba gerektirdiği için bildiğimizi okuruz. Her sözü, düşünceyi, duyguyu ve davranışı kendimizce yorumlayıp bencilce davranmak hakkımız olduğunu düşünürüz her zaman. Aklımızdan her geçeni empati terazisine koymadan ağzımızdan çıkarırız. Üstelik toplum içi kibar olmaya çalışan empatik iletişimi türünü seçen insanlara baskılayarak bu iletişim türünden vazgeçirmeye çalışırız.

İletişim her şeyden önce aileden başlar toplumun en küçük yapısından doğar büyür ve gelişir. Ebeveynlerimizle, kardeşlerimizle kurduğumuz ilişkinin kalitesi öğrendiğimiz iletişim değerleri ömrümüzün geri kalanı için bize rehber olmaktadır. Bu rehberin bazen yanlış, eksik, hatalı örüntüler vardır. Örüntüleri görmemizi sağlayan ve bu konuda bizlere nasıl sağlıklı bir iletişim kurabileceğimizi göstermek için Eric Bern’e Transaksiyonel Terapi geliştirmiştir. Üstün Dökmen kitabında bu terapiyi kendi yorumunu katarak ve geliştirerek biz okurlara aktarmıştır. Peki nedir bu transaksiyonel terapi nedir? Transaksiyonel terapi, insanlar arası etkileşimi ele alan ve gelişen bir kişilik kuramı olarak tanımlanmaktadır. Kuram bireyin düşünme ve gelişme gücüne inanan kullandığı dil ve kavramlarda kuramsal netlik gösteren ilişkisel ve iletişimsel bir modeldir, TA, bir iletişim kurma sanatıymış gibi gözükse de kişilik incelemeleri ile kendini göstermiştir. Eric Berne kuramını açıklarken Freud’un kişiliği tanımlarken kullandığı kavramlardan –id, ego, süper ego- etkilenmiş ancak tamamen aynı penceren bakmamışlardır. Eric Berne’ye göre kişilik, şuan yaşamakta olan gerçek bir kişi ile bu kişinin geçmişteki yaşantılarını temsil etmektedir. TA, tür ego türü var olduğunu söyler bunlar ise;  ebeveyn ego, yetişkin ego, çocuk ego durumu olarak iletişim şekillerinden söz eder. Eric Berne’ye göre insan günlük hayatında iletişim kurarak bu ego türlerinden muhakkak birini kullanmaktadır. Bir insan iletişim kurarken sadece bir ego türünü kullanmaz. İletişimin gidişatına göre, iletişim kurduğumuz kişiye göre değişebilmektedir. Örneğin bir kadın eşiyle, annesiyle-babasıyla, çocuğuyla ve eğer varsa kardeşleriyle kurduğu iletişimde ego türlerinde farklılıklar var olacaktır. Ego türleri arasında geçişler beklenmedik derece hızlı olabileceği gibi eğer ego türünü değiştirmekte zorlanırsa da iletişimin zorlanmalar baş gösterecektir.  

Bu üç tür ego durumu nedir buna bakacak olursak; ebeveyn ego türü, iletişimde bazen cezalandırıcı bazen koruyucu bazen de ilgisiz rolündedir. Her insan için bu ego türü değişiklik gösterebilir. Hayat boyu öğrenmelerle şekillenebilir. İnsanın hayatı algıladığı şekle bürünerek tekrar yorumlanabilir. İletişime geçtiği kişiye adeta sopayı gösteren neyin doğru neyin yanlış olduğunu söyleyen kişidir. Sürekli nasihatler vererek karşındaki konumunu güçlendirmektedir. İletişimin duygusal tarafı temsil eder üstelik anaç bir duygu takınır. Yetişkin ego rolündeki kişilerle kurulan iletişim en sağlıklı olan iletişim türüdür. Ne çocuktur ne de ebeveyndir. Ne yargı dağıtmaktadır ne de suçlu. İletişimde arabulucudur adeta. Herkesi anlamaya çalışır. Diğer iki ego türlerinin ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bu ego durumunda akıl, mantık ve sağduyu öne çıkan temel kavramlardır. Çocuk ego, ise iletişimde hatalar yapan, iletişimde ağzı bozuk olandır. İletişimin asi çocuğudur. Kalıba girmeyen, dizginlenemeyen, uçarı ve keyfine göre hareket eden iletişim türüdür. Aklına geleni herhangi bir teraziden geçirmeden ifade eden taraftır. İletişimde sorumluluk almayı sevmeyen sorunlar karşısında çözüm üretmek yerine bu durumdan kaçan bir iletişim türüdür. Bu üç ego durumlarında en sağlıklı olan iletişim türü iki yetişkin egonun iletişim kurmasıdır. Ebeveyn veya çocuk ego ile kurulan iletişim sürekli veya baskın olarak tercih edilmesi sağlıksız bir iletişim kurulmasına neden olacaktır. 

Psikolojik Danışman 

Furkan Öztekin