Kanarya kuşları ve maden işçilerinin ortak bir mazisi olduğunu biliyor muydunuz? Özgürlüğün simgesi olan ama özgürlüğü elinden alınan kuşların yeraltına kanat çırptıkları acı bir öyküdür bu: Madencilerin ve kanaryaların kader arkadaşlığının öyküsü.
Madencilik dünyanın en zorlu işlerinden biri sayılır ve maden kazaları birçok insanın canını kaybetmesi ile sonuçlanmıştır. Ülkemizde dün Bartın Amasra'da Türkiye Taşkömürü Kurumu'na ait maden ocağında patlama meydana gelmiş ve emekçi çalışanların yaşamını yitirmesine sebep olmuştur. Allah’tan onlar için rahmet, yakınlarına baş sağlığı diliyoruz.
Kömür Madenlerindeki Gaz Kaçağını Tespit Etmek İçin Kullanılan İlkel Metotlar
Tarihler 1890’lı yılları gösteriyor. Kömür madenindeki zararlı gazların tespiti için kullanılan ilk metot “öncü madenci” metodudur. Seçilmiş bir madencinin sırtına ıslak battaniye ve kafasındaki kaskete yanan bir mum fitili bağlanarak madene inmesi beklenir. Eğer maden içerisinde kokusuz, renksiz ve zararlı gazlar varsa, işçinin kafasındaki mum fitili gazla tepkimeye girer ve büyük bir patlama meydana gelir. Bu büyük patlama, öncü madencinin iş arkadaşları için bir uyarı sinyali, kendisi için ise ölümüne sebebiyet veren bir son niteliğindedir. Ardından iş arkadaşları yeni bir öncü madenci ile çalışmalara devam etmek zorunda kalır. Bu ilk gaz algılama metodu, maden ocaklarını ellerinde bulunduran soyluların (burjuvaların) vicdanlarında yer edinse de üretimde aksaklık yarattığı için yeni arayışlara girişildi.
İşte tam olarak bu noktada, insan vücudu, solunum sistemi ve gazların doğası hakkında araştırmalar yapan John Scott Haldane, kanaryaların solunum sistemlerinde, insan solunum sisteminden farklı bir bulguyu tespit etti.
Kanaryalar Üzerine Araştırma
İnsan solunum sistemi, oksijeni alır ve karbondioksite çevirerek vücuttan dışarı verir. Bunu yaparken akciğerde şişme ve küçülme meydana gelir lakin ciğerlerin içinde her zaman hava kalır. Kuşların solunum sisteminde ise, tıpkı bir körük sistemi gibi her an dolaşımı sağlayan “hava kesecikleri” vardır. Bu hava keseciklerinin bizi ilgilendiren kısmı ise, akciğerin şişmesine ve küçülmesine gerek kalmadan solunum yapmayı sağlamasıdır. Bu sayede kuşların akciğerinde hava molekülü kalmaz ve her an dolaşım sağlanır. Bu yüzdendir ki kuşlar, havada bulunan zararlı gaz moleküllerini insanlara göre daha hızlı algılayabilirler.
Öncü Madenci Kanaryalar
Kanaryalar bu özelliklerinden dolayı madenciler ile acı dolu tanışmasını gerçekleştirmek zorunda kaldı. Artık yeni öncü madenciler kanaryalar olmuştu. Kafesler içerisinde madenlere indirilerek, gaz tespiti amacı ile kullanıldılar ve madenciler ile kader ortaklığı da işte böyle başladı.
Kara elmas dediğimiz kömürü yeryüzüne çıkartmak isteyen insan ile doğa arasında kıyasıya bir mücadele gerçekleşiyordu. Ve bu mücadelede maden işçilerine bu kez kanarya kuşları eşlik etti. Maden işçileri kömür ocaklarına kanarya kafesleri ile inmeye başladı. Oksijen ve metan gazına hassasiyetleri insana göre çok daha yüksek olan kanaryalar oksijen seviyesinin düşmesi ya da metan gazının artışı durumunda ötmeyi bırakırdı. Bu durum zehirlenme veya yaşanabilecek bir patlamanın habercisi olurken geride sadece ölen bir kanarya kalırdı.
Madenci -tabiri caizse- yeryüzünün köklerine güçlü kazma vuruşları yaparken bir kulağı da kanaryanın ötüşünde olurdu. Bu saatten sonra sadece önemli iki kavram vardı: Ses hayat, sessizlik ölümdü. Bu iki ötüş arasındaki an ise yaşam ve ölüm arasındaki ince bir çizgiden ibaretti.
Elinde kafesiyle ocağa inen madenci, kanaryanın ötüşüne eşlik eden ıslığı ile kendi kendine konuşurdu. Muhtemelen dertlerini, umutlarını ve gökyüzü mavisini kader arkadaşına anlatırdı. Kim bilir, belki de bu koyu sohbette kanarya da tek arkadaşı olan madenciye kendi öyküsünü, hayallerini, kanat çırptığı gökyüzünü anlatıyordu. Bildiğimiz tek şey var ki o da iki kader arkadaşının da gökyüzünün mavisine olan hasretleriydi…
Teknolojinin gelişmesiyle şu an gaz dedektörleri ile birlikte hiçbir canlı zarar görmeden karbonmonoksit ve metan gibi gazları tespit ederek iş güvenliği sağlanabiliyor. Ancak maalesef ki geçmişte kaybettiğimiz hiçbir madenci ve kanarya geri getirilemiyor.
Kaynaklar:
Yorum Bırakın