Türk Mitolojisinde

Semboller ve Ruhsal Anlamları

 

          Türk mitolojisi, zengin bir kültürel mirasa sahip olup, tarih boyunca farklı coğrafyalarda gelişen birçok inanış, sembol ve figürle şekillenmiştir. Türklerin eski inançlarında semboller, sadece görsel unsurlar olarak değil, aynı zamanda derin anlamlar taşıyan, doğayla, ruhsal güçlerle ve evrenin işleyişiyle ilişkili işaretler olarak karşımıza çıkar. Bu yazıda, Türk mitolojisindeki bazı sembolleri ve bunların taşıdığı anlamları inceleceğiz.

Kam (Şaman) ve Düşünsel Sembolizm
Türk mitolojisinin en eski figürlerinden biri olan Kam (veya şaman), halk inançlarında önemli bir yere sahiptir. Kamlar, doğa ruhlarıyla iletişim kurabilen, hastalıkları tedavi edebilen ve kehanette bulunan kişiler olarak kabul edilirdi. Kamların kullandığı semboller genellikle doğanın unsurlarıyla (güneş, ay, rüzgar, su) ilişkilidir. Kam şapkası da semboliktir; çoğunlukla bir kafatası veya kurşun figürüyle temsil edilir. Bu semboller, kamların ölülerle iletişim kurma yeteneklerini simgeler. 

Üçgen ve Dörtgen: Evrenin Temel Yapısı
Türk mitolojisinde sıkça karşılaşılan üçgen ve dörtgen şekilleri, evrenin yapısını temsil eder. Üçgen, genellikle gök, yer ve yeraltı dünyasını simgeler. Bu üçgenin en temel anlamı, dengeyi, üç farklı dünyayı ve güçlerin birliğini anlatmasıdır. Dörtgen tapınaklarda görülür, merkez düşüncesinin sembolüdür; yeryüzü, gökyüzü, güneş ve ay arasındaki dengeyi sembolize eder. Türkler, bu dört unsuru evrenin temel taşları olarak kabul etmişlerdir. Kaynağı babil ülkesidir.

Ay ve Yıldız: Gücün ve Bilgeliğin Simgeleri
Ay ve yıldız, Türk mitolojisinin en bilinen sembollerindendir. Türklerin eski inançlarında, ay bazen dünyanın sembolü olarak kabul edilirken, bazen de ölümle ilişkilendirilmiştir. Yıldız ise, göğün ışığını simgeler ve bir yol gösterici olarak kabul edilirdi. Türk devlet bayraklarında ve devlet simgelerinde bu unsurlar sıklıkla yer alır, çünkü bu semboller gücü, direnci ve yükselmeyi temsil eder. 

Yılan: Yeniden Doğuş ve Dönüşüm
Yılan figürü, merkez düşüncesini verir ve türk mitolojisinde önemli bir semboldür. Yılanın, yeniden doğuş ve dönüşümle olan ilişkisi, çok eski zamanlara dayanır. Kuyruğunu ağzına almış haliyle tam bir hayat ve hareket sembolüdür. Helezoni hareketiyle aynı düşüncelerin timsalidir. Cennette ebedi hayat sembolü olan elmayı ilk kadına vererek ona doğurganlık, analık, yani hayat vericilik vasfı bahşetmiştir. "Havva" kelimesi "hayat verici" demektir. Yılanlar, hem korkulan hem de saygı duyulan varlıklardır. Yılan, aynı zamanda zehir ve şifayi de simgeler; çünkü yılanın zehiri, aynı zamanda onun tedavi edici gücünü de taşıyabilir. Ayrıca yılan, yer altı dünyasına açılan bir geçit olarak kabul edilirdi. 

Ağaç: Hayatın ve Doğanın Sembolü
Hayat ağacı, evrenin merkezi, doğanın güç kaynağı ve yaşamın sürekliliğinin sembolüdür. Bu ağaç, genellikle kozmik bir öğe olarak tasvir edilir ve evrenin farklı katmanları arasında bir bağlantı kurar. Hayat ağacı, zamanla birleşerek gökyüzü ile yer arasındaki dengeyi temsil eder. Özellikle kayın, çam, kavak, ardıç, meşe, söğüt ve çınar gibi ağaçlar da kutsal sayılır. 

Erkek ve Dişi Figürler: İkilik ve Denge
Türk mitolojisinde, erkek ve dişi figürleri, doğal dünyanın ve insanların evrensel dengesini sembolize eder. İkilik, mitolojik anlamda zıtlıkların bir arada var olmasını ve bunların uyum içinde bir araya gelmesini simgeler. Özellikle erkek figürleri, güç, koruma ve savaşla ilişkilendirilirken, dişi figürleri doğurganlık, bereket ve şifa ile bağlantılıdır. İki kutup arasındaki denge, Türk mitolojisinin temel yapı taşlarından biridir. 

At: Özgürlük ve Hareket
Türk mitolojisinde at, özgürlüğün ve hızlı hareketin sembolüdür. Türk halkı, atları kutsal kabul etmiş ve onları savaşlarda, seferlerde ve günlük hayatta bir yaşam kaynağı olarak görmüştür. At, aynı zamanda bir yolculuk sembolüdür, çünkü Türklerin göçebe yaşam tarzı atla özdeşleşmiştir. Tüm Türk boyları atı çok değerli bir varlık olarak kabul ederler. 

Kartal: Yüksek Güç ve İhtişam
Kartal figürü, Türk mitolojisinde genellikle yüksek güçlerin, cesaretin ve kudretin sembolüdür. Yüksek ve yalçın dağların zirvelerinde çok yükseklerde, göğe yakın yerlerde yaşayışı ve uçuşuyla "ilahi", kutsal sayılır. Özellikle Türk boylarının mitolojik inançlarında, kartal gökyüzünde uçarak dünya ile gök arasında bir köprü kurar. Kartal, hem hükümdarları hem de savaşçıları temsil eden bir figürdür. Aynı zamanda, bir ruh taşıyıcı ve koruyucu olarak kabul edilir.
Köpek: koruma, sadakat ve yol göstericilikKöpek, evleri koruyan, sahibine sadık kalan ve düşmanları uzak tutan bir figür olarak görülür. Ayrıca, bozkurt gibi kutsal varlıklarla ilişkilendirilen köpek, güç ve direnişi simgeler. Bazı inançlarda köpekler, ölüm ve yeraltı dünyasıyla bağlantılıdır, ölülerin ruhlarını korur ve yönlendirir. Cehennem kapısının bekçisidir. Ashab-ı kehf (Yedi Uyurlar) mağarasında bekler.

Sayılar 
Bir sayısı: Vahdet (teklik) sembolüdür.
İki sayısı: Eşliği ifade eder: Yerle gök, kadınla erkek, ayla güneş, gece ile gündüz, hayırla şer, bu dünya ile öbür dünya gibi. 
Üç sayısı: Teslis ( Kutsal Üçleme ya da Üçlü Birlik) ifade eder.
Dört sayısı: Merkeziyet sembolüdür. Kare, küp, dört cihet(yön) gibi.
Beş sayısı: Merkeziyet düşüncesinin sembolüdür. Dört cihet, bir merkez anlamına gelir. Merkez, baştır.
Altı sayısı: "Allah dünyayı 6 günde yaratmıştır" inancı babilden yayılmıştır. İnsanın vücudunda 6 hayat noktası vardır.
Yedi sayısı: Ülker yıldız kümesindeki yıldızların sayısıdır. Faziletli, uğurlu bir sayıdır. Ashab-ı Kehf (Yedi Uyurlar) ın sayısıdır. Gökler yedi kattır. Yedi büyük gezegen vardır. 
On dört sayısı: Gökteki ayın en dolgun, en olgun zamanından bir gün evvele, büluğ (ergenliğe giriş) çağına, gençliğe ve tazeliğe delalet eder.
On beş sayısı: Gökteki ayın en olgun, en dolgun zamanı, cesaretin, baba oluş halinin sembolüdür.
Otuz sayısı: Bir aydaki günlerin sayısını ifade eder. Bir neslin yerine yeni bir neslin gelişini müjdeler.
Kırk sayısı: Karantina kelimesi, İtalyanca "kırk gün"anlamına gelen “quaranta giorni”den gelir. Lohusalık kırk gün sürer. Kırk atlı, kırk harami tabirleri kutsal kudreti ve kuvveti ifade eder.