Gündemi Türkiye şartlarında uzun süre meşgul etti diyebileceğimiz bir zaman zarfında üç önemli tablosu hakkında tabloların fiyatlarına ve Osman Hamdi Bey'in biyografik hikayesine dair bol bol okumalar yaptık. Peki özellikle bu üç tabloda nelerden bahsediyor sanatçı? British Museum ve Malezya İslam Sanatları Müzesi tarafından düzenlenen sergiye eklenen Kuran Okuyan Kız tablosunun ardındaki hikayeyle birlikte yazının ikinci kısmına başlayalım. Aslında  Malezya İslam Sanatları Müzesi tarafından satın alınan tablo, British Museum'da "Doğu’dan İlhamla: İslam Dünyası Batı Sanatını Nasıl Etkiledi" isimli sergide bir süredir ziyaret edilebiliyor. Osmanlı Devleti döneminde icra edilen bazı yapıtlara da ev sahipliği yapan sergi genel itibariyle Batı ve Doğu arasındaki kültürel etkileşimin bir sonucu olarak üretilen eserleri ve İslam dünyasına ait konu ve imgeleri Batılı sanatçıların ele alış biçimini, oryantalist sanat hareketinin paralelinde derinlemesine incelemeyi hedefliyor. 19.yy sonlarında, Osmanlı Devleti'nde, kadının toplumsal sınıftaki statüsünün değişmeye başlaması, kadın figürünün modernleşme sembolü olarak sanat anlayışlarında yer bulmasına neden olmuş, ressam belki de bu yaklaşımdan etkilenerek, kadın figürlerini sanat eserlerinde çokça kullanmıştır. Osman Hamdi Bey'in sıklıkla gördüğümüz enteriyor resimlerinden birisi olan bu eser, çinilerdeki ayrıntılar, rahlenin işlemeleri, rahlenin örtüsü, dumanı üzerinde tütsülük gibi dönemin kültürünü yansıtan imgelerle donatılmıştır. İslam dinine ait ögelerin de dikkat çektiği resmin merkezindeki  figürün saçlarının bir kısmının açık olması gibi detaylardan çıkarımsıyoruz ki resmin geneline yayılmış "dünyevi" ile "uhrevi" kavramlarının karşıtlığı üzerinden geleneksel din anlayışına dair eleştiriler barındırmakta. Gördüğümüz ibadet eden bir kadın figürü değil aslında, tavırlarından ve giysilerinden anlaşılacağı üzere dini bir görevi yapmak üzere olmaktan öte, kutsal kitap üzerine okuma-inceleme yapmak için oturmuş gibi görünüyor. Bununla birlikte kadının mahrem alanında mıyız yoksa kamusal bir alanda mı okuma gerçekleşiyor net bir bilgimiz yok. Her iki durumda da kadına atfedilen 'mekan'ları kullanmıyor sanatçı. Bunun yanında sanatçının genel bir tavrı olarak nitelendirebileceğimiz, pencerenin ardından görünen ağaçlar, gökyüzü vb imgelerin iç mekanla oluşturduğu tezatlık, Doğu-Batı ilişkisine dair bir metafor olduğu düşüncesini baskın kılıyor. Osman Hamdi Bey'in yaşamının önemli bir döneminde yurt dışında eğitim almış olması, onun doğulu kimliğinin yanında batılı bir kimliğinin de var olduğunu bununla beraber sanatçının Avrupa'da bulunduğu zaman diliminde orada yaşanan sosyo-kültürel çatışmaların, kadının bağımsızlığı yolundaki mücadelesinin, sanat-fikir tartışmalarının yapılması sanatçının düşünce yapısını elbette etkiledi. Dolayısıyla resimlerinde de genel bir tavır olarak benimsediği muhalif ideolojisi tablolarında özellikle dini, siyasi birer eleştiri olarak kendini gösterdi. İstanbul Hanımefendisi isimli bu yapıtta, kompozisyonun merkezinde yer alan kadın figürünü incelediğimizde gevşek bir başörtüsü ve şeffaf görünümdeki peçenin ardında saçlarını görüyoruz. Osman Hamdi Bey'in yaşadığı dönemin ideolojik ve sosyolojik açıdan çalkantılı bir dönem olduğunu söylemiştik, bu sebeple kadınların kıyafetlerinde, resmedildikleri kompozisyonlarda bir dönüşüm, modernleşme görüyoruz. Ayrıca şunu da belirtmekte fayda var ki sanatçı figürü kompozisyonun tek ögesi olarak resmetmiş, Türk Resim Sanatı'nda bunun öncüsü de yine kendisidir. Osman Hamdi Bey'in resimlerinde alt metinlerde gördüğümüz kadın fenomeni üzerinden modernist ve ilerlemeci düşünce yapısını anlatma çabasından çıkarımsıyoruz ki sanatçı "kadın"ı kilit noktası olarak görüyor. Osman Hamdi Bey'in estetik tavrında, biçimin, ifadenin ötesinde imgeleri yeniden üretmesiyle meydana getirdiği anlam yoğunluğu hemen hemen her resminde kendini gösteren bir imza niteliğindedir.   Oryantalist sanatçıların kültürel örüntüleri gerçekçi bir yaklaşımla ele alması belirgin ve ortak bir yaklaşımdır diyebiliriz. Bunun yanında yine genel bir tavır olarak kendini gösteren, Doğulu ülkeler ve dinler hakkındaki ön yargılı tutumları, resimlerinde, köle pazarları, haremler, hamamda nü kadınlar, sultanlar ve camiler gibi konular üzerinden ifade edilmiş, özellikle kadınların yer aldığı davetkar ve erotik hayali kurgular oluşturulmuştur. Osman Hamdi Bey'in ise çok daha geniş bir perspektifte ele aldığı gerçekçi temsillerde görüyoruz ki, yaşadığı çağa dair eleştirilerini ve itirazlarını, imgelerin ve sembollerin yanlarına iliştirerek resmetmeyi tercih etmiş, özellikle de çağa karşı barındırdığı muhalif tavrını kadın figürleri üzerinden yansıtmıştır.