Dünya Mitleri: Yılan Sembolizmi Neden Her Yerde?

Geçmişten günümüze birçok toplumun, kendi kültür unsurlarını barındıran anlatıları olmuştur. Kuşaktan kuşağa yayılan bu anlatılar, toplumların tarihi ve bulundukları coğrafyanın da etkisiyle şekillenerek günümüze kadar ulaşmıştır. Yeryüzünde her mitolojinin kendine özgü yanları vardır. Farklı dönemlerde, farklı coğrafyalarda oluşmuş olan birçok mitosun benzer yanlarını da görebilmekteyiz. Fakat dünya mitlerinde yılan sembolü zıt özellikleri temsilen ilgi çekecek derecede yaygındır. Peki bu başat sembol tarih boyunca neden bu kadar gizemli ve özel olmuştur?

Saygı, korku ve gizem barındıran bu sembol, bazen medeniyetlerin tanrısı, bazen yer altının dehşet saçan kahramanı olmuştur. Peki, insanlığın tarihsel serüveninde yılan sembolizmi nasıl bu kadar ön planda yer almaktadır?

Tarih boyunca yılan sembolü; hem yaratıcı ya da hekim gibi kutsal, iyicil ve şifa veren özelliklerle hem de şeytan gibi kışkırtıcı ve kötücül özelliklerle bağdaştırılmıştır. Bu başat figür; Mezopotamya, Anadolu ve Mısır kültüründe tanrı, tanrıça ve hükümdarlarla ilişkilendirilmiştir. Hatta bazı dönemlerde, tanrısal bir varlık olarak yılana tapıldığını bile görebiliriz. Bu tapınma, daha çok İlk Çağ’da ön plana çıkmış olsa da günümüz ilkel kabilelerinde de hala devam etmekte olduğu söylenebilir.

Antik Yunan’da sağlıkla özdeşleştirilen yılan, Orta ve Güney Amerika kültüründe dünyanın yaratılışında rol almıştır. Yılan, zehirli bir hayvan olduğu gibi, zehrinin birçok hastalığın tedavisinde kullanılabileceği de günümüzde araştırılmaktadır. Hatta birçok eski medeniyette yılana atfedilen sağlık ile ilgili çoğu özellik Eski Türk toplumlarından günümüze dek benzer şekilde sağlığın ve tıbbın sembolü olarak kullanılmıştır. Bütün farklı kültürlerin yılana ve sürüngenlere bakış açısı aslında, mitoslarda bu sembolün zıt özelliklerle anlatılmasını açıklar niteliktedir.

"Yaratılış, yenilenme, ölümsüzlük ancak aynı zamanda da gerçeği gizleme, mutlak kötülük ve ölüm.”

Yılan-sürüngen motifleri kimi zaman tanrısallaştırılmış, kimi zaman da ilahi olanın karşıtı rolünde yer almıştır. Yer altı ve yeryüzü arasında yaşamını sürdüren yılan, üç farklı katmanın karakteristik özelliklerini, kendi bünyesinde barındırdığı zıtlıklarla görünür kılar. Öncelikle ölüm ve kötülük ile ilişkilendirilen kısmı yer altını; yaratılış ve deri değiştirme özelliği ile yeniden dirilme yeryüzünü temsil eder. Yeryüzünde ise, ağaç, yumurta ve su gibi unsurlarla ilişkilendirerek hayatı, üremeyi ve doğurganlığı ifade eder. Bu üç taraf yılanın hem aydınlık hem de karanlık yüzünü ortaya koyar. Aynı zamanda yılan, aslanla birlikte hayvanlarla ilgili sembolizmin ilk sırasını paylaşır.