Viva Zapata (Yaşasın Zapata)
Viva Zapata 1952, ABD yapımı biyografik dramatik western filmdir. Filmin adı İspanyolca da; Yaşasın Zapata anlamına gelmektedir. Film Türkiye'de ilk kez Aralık 1953'te sinemalarda, son olarak da 4-19 Nisan 2009 tarihleri arasında yapılan 28. Uluslararası İstanbul Film Festivali'nde gösterilmiştir.
Senaryosunu Pulitzer ve Nobel Edebiyat Ödüllü Amerikalı yazar John Steinbeck'in, Edgecumb Pinchon'ın 1941 yılında yayımladığı Zapata the Unconquerable (Yenilmez Zapata) adlı biyografik kitabına dayandırarak yazdığı (bu durum jenerikte belirtilmemiştir) filmi Elia Kazan yönetmiş başlıca rollerinde Marlon Brando, Jean Peters ve Anthony Quinn oynamışlardır. Yapımcılığını Darryl F. Zanuck'un üstlendiği filmin özgün müziğini Alex North bestelemiş, siyah beyaz görüntülerini ise Joseph MacDonald çekmiştir.
Film 1910'dan 1917'ye kadar süren Meksika Devrimi'nin en önemli kişiliklerinden biri olan köylü lider Emiliano Zapata'nın, Meksika'nın gaddar diktatörü Porfirio Díaz'ın yozlaşmış ve baskıcı rejimine karşı başlattığı mücadelenin öyküsünü anlatmaktadır. Filmin tanıtım sloganı şöyledir: "Efsane olmuş bir haydut!... Meksika'nın beyaz atlı kaplanının kükreyen öyküsü.
1953'te Anthony Quinn'in "en iyi yardımcı aktör" Oscar'ını kazandığı Sinema Sanatları ve Bilimleri Akademisi töreninde film 4 dalda daha ödüle aday gösterilmişti. Bunlar "En iyi aktör" (Marlon Brando), "en iyi senaryo" (John Steinbeck), "en iyi müzik" (Alex North) ve "en iyi dekor" ödülleriydi. Marlon Brando'ya ayrıca Cannes Film Festivali ve BAFTA"en iyi aktör" ödülleri verildi.
1. 1952 yılı ABD yapımı, Western türü film. (Öznel Yorum)
1950,60,70,80 ve hatta 90'lı yıllarda sinemanın vazgeçilmezi olan "Western Türü" filmlerdir. Kovboylar, Teksas vadisinde kamp kurarlar, ateş yakarlar, savaşırlar ve yemek yerlerdi... ,
1940'larda, 1950'lerde altın çağını yaşayan bu özel tür sinemada başlayan yeni bir akımla yerini gerilim, korku, aksiyon, macera, komedi ve romantizm türlerine bırakmıştı. Bu yeni akımda da "Western Türü"nden yapıtlar olsa da çekilen filmlerde o eski tatları, güzelliği, heyecanı bulamıyorduk. Zamanla da Western filmleri çekilmemeye başlandı. "Western Türü" neydi? Vahşi Batıda geçen, geniş şapkalar, kurumuş dudaklar, her an patlamaya hazır silahlar, gringolar, meksikalılar ve kızılderililerle dolu filmler.
"Gerçekten bu filmler şu klasik öğeleri taşır: "Adalet dağıtan kovboy", "Sokaklarında dört nala at koşturan, ahşap evli, tozlu şehir", "İzlenen ve linç edilmek istenen suçsuzlar", "Salon" adı verilen barlar", "Tabancıların patladığı poker partileri", "Tipik kovboy kıyafetli rakiplerini alt alta, üst üste boğuşmaları", "Tetiği ilk kez çekenin meşru savunmaya sığınarak rakibini öldürmek hakkı..."
(Sinemaya Giriş, Alim Şerif Onaran, s.s. 97)"
Bu tür bir dönem Türk Sinemasına da girmişti ve bize ait olmayan bu kovboy kültüründe önemli eserler üretilmiştir.
"Amerika kıtası 1492'de Avrupalılar tarafından keşfinden sonra İspanyollar, Portekizliler, Fransızlar ve İngilizler buradaki yerli halkların aleyhine toprak sahibi oldular. Avrupalılar, Amerika'daki topraklarını genişlettikten sonra, İngiltere başta olmak üzere çeşitli ülkelerden göçmenler alıp buralara yerleştirerek koloniler kurdular. 18. yüzyıl ortalarında, bu kolonilerin sayısı 13'e yükseldi ve bu 13 koloni, Amerika Birleşik Devletleri'nin temelini oluşturdu."
"(kaynak: Wikipedia)"
Şimdi bu yukarıdaki satırların "Western Türü" felsefesiyle ne alakası var diyeceksiniz... Filmlere dikkat ederseniz genelde Kızılderililerle olan mücadele anlatılır. Bu mücadelede onların sahip oldukları toprakları ele geçirme, ırklarını yok etme üzerine kuruludur. Fakat bu filmlerde ana kahramanın ırkı ya Kızılderili ırkına dayanır ya da İngiliz ırkına karşı İspanyol ırkından olan biridir ve kahramanımızın yakın dostu ya da sevgilisi mutlaka Kızılderili ırktandır. Bu bağlamda,
"Western Türü"nde çekilen filmlerde işlenen temalar, aşağı yukarı şunlardır:
1. Yeni ufuklara açılışı ( Batı'ya yerleşmek veya altın aramak üzere giden göçmenleri konu edinen filmler (En önemlisi James Cruz'un "Covered Wagon"u)
2. Askeri Westernler: Bunlar iftirak savaşı denen Güney-Kuzey eyaletleri arasındaki iç savaşı anlatan, bir bakıma tarihsel filmlerdir. "Fort Apache) gibi)
3. Kızılderililerle savaş filmleri, Amerika'da Siox, Apache, Comanche, Cheyenne gibi kabilerle General Custor'ın idaresindeki askerlerin savaşıını konu edinen filmler (ki birinci ve ikinci kategorideki konularla çoğu zaman karışır);
4. Saldırı ve yağma filmleri: Posta arabası veya banka soyan, Ameika'nın yerleşme dönemindeki haydutların serüvenlerini anlatan filmler ("Büyük Tren Soygunu" ve Henry King'in "Jesse James" üzerine filmi gibi)
5. Demiryolu döşemesini baltalayanlara ilişkin filmler: Cesil Blant de Mille'in "Union Express'i gibi);
6. Komik Western'ler: Mack Sennet, Roscoe Arbuckle, Buster Keaton, Laurel/Hardy gibi güldürü
sanatlarının Western parodisi kabilinden filmleri;
7. Bir kahramanın serüvenini sergileyen filmler (yukarıda sözü edilen kahramanların ya da isimsiz kovboyların Georges Stevens'ın "Shane"i gibi yiğitliklerini sergileyen filmler)
8. Hayvan sürülerini sevkeden kovboyların hayatına ait filmler (Howard Hawks'ın "Red River" gibi)... (Sinemaya Giriş, Alim Şerif Onaran, s.s. 99 - 100)"
Öncelikle Ana Karakter olan Emiliano Zapata Salazar kimdir?
◦ Tam adı; Emiliano Zapata Salazar, 8 Ağustos 1879 tarihinde Gabriel Zapata ve Cleofas Salazar'ın on çocuğundan dokuzuncusu olarak, Anenecuicil köyünde dünyaya geldi.
◦ Zapata'nın ailesi, varlıklı olmamasına ve her an büyük bir yoksullukla karşı karşıya kalma tehlikelerine rağmen, Porfirio Diaz'ın diktatörlük yönetimine boyun eğmeyerek topraklarını korumaya devam etti.
◦ Zapata, gösterişli ve zengin görünümü ile her ne kadar toprak sahiplerine yakın bir izlenim uyandırsa da, köyünde saygı duyulan ve hayranlık beslenen biri haline geldi.
◦ 1910 yılına Zapata, Porfirio Diaz iktidarına karşı, Francisco I. Madero'nun adaylığını bir fırsat olarak gördü ve Modero ile gizli bir ittifak kurdu. (Bu yıllarda ülkedeki huzursuzluk gerilla gruplarının kurulmasını tetikleyecek noktaya geldi. Zapata da Morelos'ta kurduğu "Ejército Libertador del Sur" un komutanlığını üstlendi. Mayıs 1911'de, Pancho Villa ve isyancı köylülerin desteği ile Diaz yönetimi yıkıldı.)
◦ Francisco I. Madero'nun yönetiminde bazı yeni toprak reformları yapıldı ancak bu reformlar ve icraatlar Zapata'yı tatmin etmedi. (İkili arasındaki ittifak 1911 yılında tamamen sona erdi. Bu ittifakın bitmesiyle Zapata, Meksika'nın en radikal reform planı olan "Plan de Ayala"yı yaptığı güneybatı Puebla'daki dağlara yerleşti.)
• Ayala Planı, meksika tarihindeki en radikal değişim planıydı, toprakların kademeli olarak kamulaştırılmasını ve devrim sırasında kayıp veren ailelere maaş bağlanmasını öngörüyordu.
• Metin o kadar beceriksizce ve hata dolu yazılmıştı ki, devrimcilerin devlet başkanı Madero, ülkenin en büyük gazetesine şu emri vermişti: "Bu metni olduğu gibi basın ki herkes Zapata'nın aptalın ve delinin biri olduğunu öğrensin." Oysa, Meksika halkı da eğitimsizdi, onların da "dahi anlamındaki de"nin ayrı yazılacağından haberi yoktu ve Zapata'nın bu manifestosu, halkın dilinden konuşuyordu.
◦ Zapata'nın diğer devrim liderlerinden farkı, entelektüel bir politikacı olmamasıydı, halkın arasından çıkmış, Meksika köylüsü, eğitimsiz ama zeki bir liderdi.
Kişisel Film Yorumum;
John Steinbeck'in senaryosuyla, Elia Kazan'ın yönetmenliğinde ve Marlon Brando'nun oyunculuğu ile bütün taşların yerli yerinde olduğu bir film.
Filmde benim için biyografik içeriği veyahut western özelliklerinden daha çok bağımsızlık teması ön plana çıkıyor. Bu alandaki en iyi örneklerden biridir.
Zapata’nın mücadelesinin gelişimini ve bunun halkla buluşması sonucunda devrime katkılarını/katılımlarını başarılı şekilde anlatmış Elia Kazan.
Rejisör bu sahnede planlardaki ölçeklerle biçimsel anlatım konusunda biz genç dimağlara hayretler ettirmişti. (zapata bazı yerlerde tek gözükür, bazı yerlerde üstten ve arkadaki portre de kadraja girecek şekilde çekilmiştir... vs) çok ince ve hayranlık verici bir yanı vardır. bir de tabi zapata'nın ölüme gidiş sahnesi... zapata askerlerin pustuğu yere kurban kurban giderken yanından geçtiği silahlara bakar, hepsi kendine çevrilmiştir. az sonra olacaklardan habersiz zapata'mız mal mal etrafa bakınırken yönetmen seyirciye 'öldürülecek'' mesajı vermiştir, benim de filmin en sevdiğim sahnelerindendir.
Gerçekten de o dönemde çekilmiş olmasına rağmen bugünde izlendiğinde aynı sıcaklığı koruyan, sıkmayan nadir filmlerden biri. 1900'lerin 10 gerçek devriminden biri olarak görülen "Meksika Devrimi" gerçekten de tarafsızca bir şekilde aktarılmış. Tüm iyi niyetlerin, iyi kişilerin, sağlam duruşların dâhi devrimi tamamlamaya yeterli olmayacağı, Okuma-Yazma bilmeyen ama her fırsatta bu eksikliğini gidermeye çalışan, Sınıf ayrımına karşı şiddetle çıkan, Herkes tarafından kabul gören bir lider olmasına karşın Alçakgönüllü olan bir insan vs. vs. ve daha fazlası bu film bittikten sonra sık sık aklımızda dolanıp duruyor; üstüne bir de Brando ve Quinn in usta oyunculuğu eklendikçe "vay be" diyerek iç çekiyoruz durmadan. Eski dönem filmlerinden bu zamanda da izlendiğinde dahi sıkmayacak nadir filmlerden biri olduğunu tekrar belirtiyorum, izleyecekseniz bu konuda bir çekinceniz olmasın çünkü ve mutlaka izleyin.
Dipnot olarak filmin endüstriyel açıdan, rejime eleştiri, siyasetin elem bir mekanizma olduğuna dair eleştiri vardır. Kapitalist isyan, köylü başkaldırısı, toprakağalarına isyan gibi içerikler filmde mevcut.
Oyuncu kadrosu
Aktör/Aktris
Rolü
Marlon Brando
Emiliano Zapata
Jean Peters
Josefa Zapata
Anthony Quinn
Eufemio Zapata
Alan Reed
Pancho Villa
Joseph Wiseman
Fernando Aguirre
Arnold Moss
Don Nacio
Margo
Soldadera (kadın asker)
Harold Gordon
Francisco Indalecio Madero
Lou Gilbert
Pablo
Frank Silvera
Victoriano Huerta
Florenz Ames
Señor Espejo
Richard Garrick
Yaşlı General
Fay Roope
Başkan Porfirio Diaz
Mildred Dunnock
Señora Espejo
Henry Silva
Hernandez (Zapata'ya Hesap Soran Köylü)
Ödülleri
Oscar Ödülleri 1953
Ödül
Kişi
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü
Anthony Quinn
Aday gösterilme:
En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü
Marlon Brando
En İyi Senaryo Akademi Ödülü
John Steinbeck
En İyi Müzik Akademi Ödülü
Alex North
En iyi Dekor, Sanat Yönetimi Akademi Ödülü (Siyah beyaz dalında)
Lyle R. Wheeler, Leland Fuller, Thomas Little, Claude E. Carpenter
BAFTA 1953
Ödül
Kişi
En İyi Yabancı Aktör BAFTA Ödülü
Marlon Brando
Aday gösterilme:
En İyi Film BAFTA Ödülü
Cannes Film Festivali 1952
Ödül
Kişi
En İyi Aktör Ödülü
Marlon Brando
Aday gösterilme:
Festivalin Büyük Ödülü
Elia Kazan
Altın Küre 1953
Aday gösterilme:
En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Altın Küre Ödülü
Mildred Dunnock
Amerikan Yönetmenler Birliği Ödülü 1953
Aday gösterilme:
Sinema Dalında Olağanüstü Yönetmenlik Başarısı
Elia Kazan
Ödül
Kişi
En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu Akademi Ödülü
Anthony Quinn
Aday gösterilme:
En İyi Erkek Oyuncu Akademi Ödülü
Marlon Brando
En İyi Senaryo Akademi Ödülü
John Steinbeck
En İyi Müzik Akademi Ödülü
Alex North
En iyi Dekor, Sanat Yönetimi Akademi Ödülü (Siyah beyaz dalında)
Lyle R. Wheeler, Leland Fuller, Thomas Little, Claude E. Carpenter
Ödül
Kişi
En İyi Yabancı Aktör BAFTA Ödülü
Marlon Brando
Aday gösterilme:
En İyi Film BAFTA Ödülü
Ödül
Kişi
En İyi Aktör Ödülü
Marlon Brando
Aday gösterilme:
Festivalin Büyük Ödülü
Elia Kazan
Aday gösterilme:
En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu Altın Küre Ödülü
Mildred Dunnock
Aday gösterilme:
Sinema Dalında Olağanüstü Yönetmenlik Başarısı
Elia Kazan
Yorum Bırakın