4. EKSPRESYONİST HEYKEL

Ekspresyonizm akımında heykel resime oranla daha az ve yavaş gelişmiştir. Heykelin resimden daha ağır adımlarla gelişmiş olmasının başlıca nedenleri, istek azlığı ve gereç fiyatlarının yüksekliği gibi ekonomik kökenlidir. Bu durumun sonuçlarından heykelciler etkilenmiş, yalnız sanatsal çalışmaları kısıtlanmakla kalmamış, aynı zamanda bir yapıtı tamamlamaları için gerek duydukları süre, zorluklar karşısında kısıtlanarak, verimliliklerinin gelişmesi engellenmiştir. Heykelciliğin toplumla bütünleşmesi sorunu, ancak Rus Devrimi ve bir yıl sonra da Almanya'da 1918 Ekim Devrimi ile canlanmıştır

Öteki ülkelerde olduğu kadar, Almanya'da da Ekspresyonizme ilgi duyduğunu ileri süren heykel sanatçılarının sayıca çok az ve gerçek Ekspresyonist heykelciler ender bulunur. Ekspresyonizmin Almanya'da etkili bir güç olduğu dönemde, heykelin resmin geçirdiğine benzer bir karışıklık dönemini yaşayıp, yine aynı şekilde doğayı taklit etmeyi kabul etmemesine rağmen, Ekspresyonist heykellerin ender olması şaşırtıcıdır. Ortaya, Archipenko, Brancusi, Epstein, Nadelmann ve Duchamp-Villon gibi büyük sanatçılar çıkıyordu; ama kesin konuşmak gerekirse, bunların hiçbirinin Ekspresyonizmle bir bağlantısı yoktu. Bu dönemde Almanya'da yaşayan sanatçılar grubundan, uluslararası üne kavuşan hiçbir sanatçı ortaya çıkmadı. Ancak Barlach, Freundlich ve Lehmbruck ·gibi, birkaç bireysel sanatçı daha geniş bir izleyici kitlesi tarafından tanındı.

‘’Ekspresyonizm, heykel sanatını Almanya dışında pek az etkilemiştir. Yine de, Ekspresyonizm akımına katkıları bakımından Almanya dışındaki birkaç sanatçı adının üzerinde durulmaya değer. 1913'de Antwerp'te ozan van Osayen'in onuruna granit üzerine yaptığı mezar taşıyla Belçika'lı Oscar Jespers (1887-1970); ölüm saplantısı ve sürekli kıyamet günü korkuları aşılayan yapıtlarıyla Gerrnaine Richier; 1930'1arda kendini Kübizmden kurtararak, akımın özünü yeni bir yoğunlukla anlatmaya çalışan Zadkine (1890-1967) ve sarmal kıvrılmış biçimlerden oluşan kök demetleriyle Etienne-Martin, bu sanatçılar arasında sayılabilir. Aynca İtalyan Alfio Castelli. Amerikalı S. Brandan Kearl ve Rus Neizvestny gibi sanatçıları da unutmamak gerekir.’’[1]

4.1. Alexander Archipenko (1887-1964)

            1902'den 1905'e değin doğduğu yerde Sanat okulu'nda eğitim aldı. Sonra Moskova'ya ve 1908'de Paris'e gitti; burada döneminin öncü sanatçılarıyla (Leger, Chagall, Modigliani) arkadaş oldu ve heykelcilik dersleri verdi. Kalıpla biçimlendirmeyi içeren, kendine özgü üslubunu yarattı. Kübizmden soyut Ekspresyonizme geçti, klasik heykelin ağır hacimleri yerine, dışavurumsal sade biçimleri kullandı. Doğayı öykünmeyi tümüyle yadsıyarak özerk bir plastik dil yaratmada direndi.

G. 15 Alexander Archipenko, Boks Maçı, 1935

(Kaynak:http://www.augustastylianougallery.com/Gallery/AlexanderArchipenko/AlexanderArchipenko.html)

‘’Oswald Herzog, özellikle Boks Maçı eserinde, boksörlerin gücünü, gerilimini ve devinimlerini oylumlarda ve yüzeyde anlatmasındaki üslubundan ötürü onu övdü.’’[1](G.15)

Archipenko, 1920'den 1923'e değin Berlin'de öğretmenlik yaptı. Sonra Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti ve orada öldü. Alman sanatçıları üzerinde önemli bir etkisi oldu. Onun çabasıyla heykel kendini Natüralizmden kurtardı. Gerçekte, Almanya'da Ekspresyonizm olarak tanımlanan şey, Archipenko'nun kendisini heykelin klasik kurallarından kurtarması ve bazı yapıtlarının içinde tüm modern akımları (Kübizm, Fütürizm, Konstrüktivizm) eritmiş olmasıydı.

 
[1] Richard, Ekspreyonizm Sanat Ansiklopedisi, 111.

[1] Richard, Ekspreyonizm Sanat Ansiklopedisi, 110.

4.2. Ernst Barlach (1870-1938)

Hem bir ressam ve heykelci, hem de bir oyun yazarı ve öykücü olarak herşeyden önce kendine ait bir dışavurum elde etmeye uğraştı. 1906'da Rusya'ya yaptığı bir geziden sonra 1907 ve 1908'de Berlin'de Sezession'da ve Dresden'de sergi açtı. 1910'da ölümüne değin yaşayacağı Rostock yakınlarındaki Gustrow'a yerleşti. I. Dünya Savaşı'na giden yolda çatışma yanlısı görüşleriyle öne çıkan Barlach savaş zamanı ve sonrasında ılımlı bir duruş sergilemiş ve savaş karşıtı yapıtlar vermiştir. 1933' de Naziler yapıtlarını soysuz olarak damgaladılar. Bu yüzden büyük bir sarsıntı geçirmesine karşın, heykel üretimini sürdürdü.

1937'de Das Schlimme Jahr adını verdiği heykel, yoğun acılarına karşın yine de dimdik barbarlığa karşı çıkan bir kadını betimlemektedir.

Çoğu kez gizemci ve dinsel bir esine sahip olan Barlach 'ın sanatı yarattığı biçimlerin kaynağı olan içsel atılım aracılığıyla Ekspresyonist estetiğe uygunluk gösterir. Ama Barlach'ın kendisi her zaman belirli akımların kıyısında kalmıştır. Ekspresyonizm ortaya çıktığı sıralarda kendi kişiliğini sağlamlaştırmayı başarmıştı. Kütlesel, ağır oylumlarının yoğun bir bütünlüğü vardı. Her ayrıntı en yoğun derecede dışavurumculuğa erişmişti.

G. 16 Ernst Barlach, Kötü Yıl, 1937

(Kaynak:http://www.artnet.de/künstler/ernst-barlach/das-schlimme-jahr L4_PXaoEa8vCubtH T5VayQ2)

4.3. Rudolf Belling (1886-1972)

Önceleri Peter Breuer'in öğrencisi oldu, sonraları Walden'in grubu ve Der Sturm dergisiyle işbirliği yaptı. 1918'de Kasım Grubunu kuranlardan biriydi. Nazi döneminde Türkiye'ye sığındı. İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi'nde öğretmenlik yaptı.

‘’1919 yılında Alman dünyasının ilk non-figüratif soyut heykel olan ünlü eseri Dreiklang'ı (Üçlü Uyum) yarattı. Bu yeni ifade biçimini Bruno ve Max Taut Kardeşler, Hans Poelzig gibi mimarla konuşmalarından aldığı ilhamla yaratmıştı.’’[1]

Toplumsal amaçları dolayısıyla Ekspresyonistlerin ilkelerini paylaştı. Heykellerinin üslubu açısından önceleri daha çok Kübizme, daha sonra Archipenko'nun etkisinde soyut sanata doğru yöneldi. Özgünlüğü, biçimlerinde içsel devinimi anlatma isteğinde yatar. Onun aracılığıyla, Alman heykelciliğinde yeni sorunlar başgöstermiştir: Mekan, devinim ve nesne arasındaki etkileşim.

 
[1] ’’Rudolf Belling’’, Vikipedia, erişim 23 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/Rudolf_Belling

G. 17 Rudolf Belling, Dreiklang (Üçlü Uyum), 1919

(Kaynak:https://lcivelekoglu.blogspot.com/2016/06/9-haziran-44-yil-once-bugun alman.html)

4.4. Wilhelm Lehmbruck (1881-1919)

1885’den 1889’a değin Düsseldorf'da süsleme sanatı çalıştı. Sonra aynı kentte 1901'den 1907’ye değin Güzel Sanatlar Akademisi'ne gitti. 1910'da Paris'de kalması onun Matisse, Brancusi ve Archipenko ile karşılaşıp, arkadaş olmasına neden oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında askere çağrıldı. bu deneyim onu olumsuz bir biçimde etkiledi. Arkasında dört çocuk bırakarak havagazı ile kendini zehirledi.

Eserlerinde Gotik sanat ve ünlü heykeltraş Rodin‟den etkilenmiştir. Yarattığı biçimler içsel, güçlü bir gerilimden yükseliyormuşçasına ve bu yüksek gerilimle çoğalıyormuşçasına ortaya çıkar. Devinimleri, en içsel derinliklerden fışkırıyormuş gibi görünürler. Yapıtlarında figür geri planda kalarak eserin ruhunu vurgulamak için çalışır. Bu tutum ilk yapıtlarından olan “Diz Çökmüş Kadın” heykelinde de algılanmaktadır (G. 18). Bu eser alçakgönüllülük ve dinsel saygı gibi kavramların nesneleştirilmesi olarak tanımlanabilir.

G. 18 Wilhelm Lehmbruck, Diz Çökmüş Kadın, 1911

(Kaynak: https://en.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Lehmbruck)

4.5. Constantin Brancusi (1876-1957)

‘’İfadeci heykelin diğer bir temsilcisi Brancusi ilk zamanlarında Post – Empresyonist ve Ekspresyonist denilecek heykeller yapmıştır. İfadeci çalışmaları ile Afrika yontuculuğuna öykünenler grubuna dâhil edilebilir. Afrika sanatını kullanarak figürü yalın ve şematik hale getirip yeni boyutlara ulaşmıştır.’’[1]

Biçim, doğal görünümünün ötesinde bir anlam içerebilir, bunu anlatmanın en iyi yolu onu yalınlaştırarak köküne inmektir. Bu alanda en önemli eseri “The Kiss” adlı (G.19) zamandan bağımsız bir sembol olarak değerlendirilen bir heykelidir. Heykel; saf ve anonim özellikleri ile Afrika heykellerine benzetilebilir. Klasik mermer yerine kaba bir taş seçen Brancusi, heykele, büyük Fransız heykeltıraş Auguste Rodin'in temsil ettiği o zamanki gerçek üsluptan farklı olarak (soyutlama özelliği sayesinde) arkaik ama modern bir görünüm kazandırdı. Bu yapıt sanatçının ilk modern heykeltıraşlık denemesidir ve ağır, bloklaşmış, iri yapılı özellikleri ile Fovist, Ekspresyonist ve Picasso çalışmalarının izlerini taşır denilebilir. Eserlerindeki basitlik öğesiyle gelen sembolizm ilkesini benimsemiş böylece bu devrimsel tutum heykelciliğe yeni bir ufuk açmıştır. Bununla birlikte figür olarak heykel objeleri evrensel ve manevi bir kimlik elde etmiştir.

 
[1] H. Keskin Alemdar, ‘’Ekspresyonizm Kavramı ve Mimarlıkta Ekspreyonizm’in Frank Gehry Bağlamında İncelenmesi.’’ (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2011),  32.

G. 19 Constantin Brancusi, The Kiss, 1907

(Kaynak: http://ardor.net/artlia/content/b/brancusi/kiss_1907.jpg)

KAYNAKÇA

Anthmen, Ahu. 20. Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2008, s. 33-45.

Alemdar, K. Hale. ‘’Ekspresyonizm Kavramı ve Mimarlıkta Ekspreyonizm’in Frank Gehry Bağlamında İncelenmesi.’’ Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2011, s. 5-97.

Baysal, M. Abidin. ‘’Dışavurumculuk-Yeni Dışavurumculuk ve Türk Resim Sanatına Etkileri.’’ Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Yeditepe Üniversitesi, 2014, s. 2-19.

Çekderi, Arif. ‘’20 Yüzyıl Heykelinde Görsel ve Düşünsel Değişimler.’’ Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2011, s. 27-29.

Duranay, Sibel. ‘’Ekspresyonizmde Öznel İfadeni Önemi ve Desen.’’ Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019, s.7-42.

Ergin, K. Hatice. ‘’Dışavurumcu Türk Resminde Biçim Bozma.’’ Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi, 2007, s. 5-15.

Gombrıch, Ernst. Sanatın Öyküsü. Çev. Ömer Erduran ve Erol Erduran, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2007, s. 548-555, 563-589.

Gökduman, Deniz.. Resim Sanatında 1940-1960 Yılları Arasında Soyut Dışavurumcu Akımlar, Journal of Awareness, 5, (2018):  235-256.

Irak, Medine. ‘’1980 Sonrası Türk Resminde Yeni Ekspresyonizmin Etkileri.’’ Sanatta Yeterlilik Eser Metni, İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2015, s.17-22.

Karyağdı, Nebahat. ‘’Renklerin Duygusal Etkileri; Fovizm ve Ekspresyonizm.’’ Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kemerburgaz Üniversitesi 2016, s. 24-80.

Nezir, Murat. ‘’Ekspresyonizmde Bir Anlatım Aracı Olarak Portre ve Figür.’’ Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2010.

Özeskici, Evrim. ‘’Bir Düşünce Biçimi Olarak İnsan Temasının Yeni Dışavurumcu Resim Sanatında Şekillenmesi.’’ Yüksek Lisans Tezi, Kayseri Erciyes Üniversitesi, 2010.

Richard, Lionel. Ekspreyonizm Sanat Ansiklopedisi. Çev. Beral Madra, Sinem Gürsoy ve İlhan Usmanbaş, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1984.

Taşkesen, Selma. Ekspresyonizm Akımının Köprü ve Mavi Atlı Gruplarına Yansımalarının Beden Olgusu Üzerinden Sorgulanması. Sanat Dergisi, 31 (2018):  6-18.

Alpay, Zeynep: (2020). ‘’Ekspresyonizm Sanat Akımı Nedir ?’’ Erişim 21 Mart 2021. https://www.sanatlaart.com/ekspresyonizm-sanat-akimi-nedir/

Art Ful Living: ‘’İfade, Anlatım ve Dışavurum Arasında “Ekspresyonizm”i Anlamak’’ Erişim 20 Mart 2021.https://www.artfulliving.com.tr/sanat/ifade-anlatim-ve-disavurum-arasinda-ekspresyonizmi-anlamak-i-7729

Bir Sanat Bir Kitap, ‘’Edvard Munch Kimdir?.’’ Erişim 17 Mayıs 2021. https://birsanat birkitap.com/sanat/sanat-tarihi/edvard-munch-kimdir/

Taşkan, Gaye: (2020). ‘’ Sinemada Akımlar Bölüm 1: Ekspresyonizm (Dışavurumculuk)’’ Erişim 02 Temmuz 2021. https://www.bagimsizsinema.com/sinemada-akimlar-bolum-1-ekspresyonizm-disavurumculuk.html

Hürriyet: ‘’Ekspresyonizm nedir? Ekspresyonist ne demek? Ekspresyonizm sanat akımı kurucusu, örnekleri, eserleri ve temsilcileri hakkında bilgi’’ Erişim 20 Mart 2021. https://www.hurriyet.com.tr/egitim/dunyanin-en-buyuk-depremi-nerede-ne-zaman-ve-kac-siddetinde-oldu-dunyada-yasanan-en-buyuk-depremler-listesi-41749949

İstanbul Sanat Evi: ‘’Ekspresyonizm Nedir Ne Demektir ve Ressamlar Listesi’’ Erişim 20 Mart 2021. https://www.istanbulsanatevi.com/ekoller/ekspresyonizm/ekspresyonizm-nedir-ne-demektir/

Kırdemir, Sinem: ‘’Çağdaş Sanat Eğitimi. Ekspresyonizm(Dışavurumculuk)’’ Erişim 24 Mart 2021.https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/136006/mod_resource/content/0/2%20HAFTA%20Ekspresyonizm%28dışa%20vurumculuk%29.pdf

Mimarobot, ‘’Ekspresyonizm (Dışavurumculuk).’’ Erişim 29 Mayıs 2021. https://mimarobot.com/forum/wiki/ekspresyonizm/#:~:text=Almanya%27da%20I.%20Dünya%20Savaşı,geçmişi%20yorumlama%20çabalarına%20da%20rastlanır.

Okuma Atlası Sanat, ‘’Kierchner, Ernst Ludwig.’’ Erişim 18 Mayıs 2021. http://sanatokuma.b logspot.com/p/kierchner-ernst-ludwig.html

Sadık, Celil: ‘’Ekspresyonizm Sanat Akımı – Dışavurumculuk’’ Erişim 21 Mart 2021. https://www. tarihli sanat.com/ekspresyonizm-disavurumculuk/

Sanat Sözlüğü, ‘’Ekspresyonist Mimarlık.’’ Erişim 29 Mayıs 2021. https://sanatsozlugum. blogspot.com/2011/10/ekspresyonist-mimarlik.html

Sanata Başla, ‘’Doğaçlama III – Kandinsky.’’ Erişim 18 Mayıs 2021. https://www. sanatabasla.com/2015/10/ dogaclama-iii-improvisation-iii-kandinsky/

Toplum Dusmanı: ‘’Ekspresyonizm (Dışavurumculuk)’’ Erişim 23 Mart 2021. https://www.toplumdusmani.net/v2/sanat-nedir/3910-ekspresyonizm-disavurumculuk.html

Vikipedia, ‘’Dışavurumculuk’’ Erişim 20 Mart 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/ Dışavurumculuk

Vikipedia, ‘’Edvard Munch.’’ Erişim 16 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/ Edvard_Munch

Vikipedia, ‘’James Ensor.’’ Erişim 16 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/James_Ensor

Vikipedia, ‘’Oscar Kokoschka.’’ Erişim 17 Mayıs 2021.https://tr.wikipedia.org/wiki/Oskar_ Kokoschka

Vikipedia, ‘’ Vasili Kandinski.’’ Erişim 17 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vasili_ Kandinski

Vikipedia, ‘’Rudolf Belling.’’ Erişim 23 Mayıs 2021. https://tr.wikipedia.org/wiki/ Rudolf_Belling

Zoon Mimarlık, ‘’Mimarlıkta Ekspresyonizm.’’ Erişim 30 Mayıs 2021. https://www. zoonmimarlik.com/blog/post/14/mimarlıktaekspresyonizm