İnsanın duygularını dışa vurmasının birçok yolu olduğu muhakkak. Bunların olumsuz, yıkıcı duyguları dışa vurma yolları olanları da kendisine ya da diğer canlılara zarar veren sonuçlarla nihayete erebiliyor elbette. Yine bu yıkıcı duyguları dışa vurma yollarının da belki en uysal yöntemi sanat... "Her sanat eseri işlenmemiş bir suçtur." diyen Adorno'yu anmanın tam yeri belki de... Tıpkı coşkuyu, mutluluğu, heyecanı ifade ederken olduğu gibi, olumsuz duyguları da en makul şekilde ifade etmemizi sağlıyor sanat.

İnsanlık tarihi boyunca bu içimizdekileri açığa vurma, bir seyleri taklit ederek nakletme dürtümüz bize kimi zaman yol gösterici oldu, kimi zaman içimizdeki açlığı doyurdu ve psikanalizle birlikte iyiden iyiye emin oluyoruz ki, kimi zaman da dile getirebildiklerimizin ya da eyleme dökebildiklerimizin altında yatanları gösterdi. Bunları yaparken bu kadar etkili olabilen başka bir insanî faaliyet alanı daha olmadığı açık. Bir operayı dinlerken kimisi kendinden geçip hissettiği en naif duyguları yaşıyor, kimisi oradan birtakım ırkçı ideolojiler devşiriyor (Tabii ki bu cümle Wagner'in ırkçı operalarının masum olduğu iması değildir.). Üstüne bir de kendisini, kendisine dair de ufkumuzu açan psikanalizin yardımıyla terapi olarak da kullanmaya başladık, kendi içimize dönerek de, başkalarının içe dönmelerine bakarak da rahatladık, güvenli hislerle sarıldık.

Bireysel sahalarımıza bu kuvvetli etkilerinin yanında toplumsal anlamda da nelere kadir, en az felsefe, politika, ekonomi vs kadar... Yeri geldi barışa methiyeler düzüp yüzümüzde güller açtırdı sanatçılar, savaşmak isteyen ayakların geriye gitmesini sağladı; yeri geldi yoksulluğa, bireysel şiddetlere, adalet duygularının zedelenmesine işaret ederek en güçlü karşı çıkışların hazırlayıcısı oldu.