Noah Harari'nin Sapiens isimli kitabını hemen hepiniz duymuşsunuzdur. Bir anda herkesin elinde gezdi bir vakit sonra kitaplıklardaki yerini aldı çok geçmeden. Onu her kesimden okuyucuların popüler tercihi haline getiren şey entellektüel bir çağrışımı andıran ismi oldu şüphesiz. Kendi türünün hikayesini, macerasını, kökenlerine ait araştırmaları merak eden kişi izlenimi vermek kaygısı ne yazık ki bir çok toplumda oldu gibi bizimkinde de bu kitabı bilinir hale getirdi. Bu durumu şuna benzetiyorum; Che Guavera'yı anlamadan onun tişörtlerini giymek, posterini duvarına asmak gibi. Başarı eleştiriden doğar ve toplum olarak eleştiriyi kabul edip başka fikirlere kulak verdiğimizde ise kendimizi geliştirmek adına doğru adımlardan birini atmış oluruz. Şimdi bahsedeceğim kitap Sapiens'e kıyasla daha az bilinen ama onun kadar yüzeysel ve yalın olmadan, derinlemesine bir gözlem araştırmanın ürünü olan gerçek bir kitap. Sapiens'i okuyup onu yeterli bulmayan, bu kadarı bana yetmez diyen gerçek okurlar içinse bu kitap başdöndürücü olacak ve uzun süre zihninizden, dilinizden düşmeyecek.

Amerikalı bir bilim insanı, yazar ve jeofizik profesörü olan Jared Diamond, üzerinde çalıştığı bazı kuş türleri için Yeni Gine'de bulunduğu sırada kendisine rehberlik eden yerli halktan Yali'nin sorusuyla odağını tamamen değiştirir ve başka anlam arayışlarına girer. Yali'nin "Neden" diye başlayan sorularına bir çok araştırma, gözlem ve akıl yürütme yollarıyla bilimin ışığında cevaplar bulmaya çalışır ve hepsini bu kitapta toplar. Hazır olun; bu kitabı dünya üzerinde yaşayan insan türlerinin her birinin okumasını öneririm. Peki şu anda abartıyor muyum? Severim ama hayır.

Neden bazı toplumlar diğerlerinden geride kaldı? Neden bu kadar geç keşfedilmesine karşın Amerika bu denli büyüdü? Neden tüm hayvanları evcilleştiremedik? Antik dünyanın çiftçileri bir çok bitkiyi, meyve ve sebzeyi evcilleştirip en lezzetli haline getirebilirken günümüzün modern teknoloji ve bilimine sahip çiftçileri neden hala çam kozalağını evcilleştiremedi? İnka lideri Kral Atahualpa, devasa ordusuyla, neden 200 kişilik ispanyol askerlerine yenildi ve esir düştü? Bir dönem toplumların korkulu kabusu olan salgın hastalıklar bu gün neden bizi ürkütmüyor? Diamond, eserinde coğrafi, iklimsel ve doğal kaynakların, toplumların evriminde kilit bir rol oyandığı tezini geliştirir. Kitap, tarımın başlaması, hayvanları evcilleştirilmesi ve teknolojik ilerlemenin yanı sıra hastalıkların yayılma potansiyeli gibi faktörlerin toplumların gelişimini etkileyen temel dinamikleri inceler.

Kısa Bir Bakış

İlk olarak, Diamond, tarım devriminin, toplumların yerleşik yaşama geçişini ve nufüs artışını sağlayarak büyük medeniyetlerin ortaya çıkmasında kilit bir rol oynadığını savunur. Tarım, insanların gıda üretimini kontrol etmelerine ve böylece daha büyük nüfusları besleyebilmelerine olanak tanır. Bu durum, şehirlerin ve kompleks toplum yapılarının oluşmasına yol açar. Yazar, tarımın başladığı yerlerde medeniyetin daha hızlı geliştiği tezini desteklemek için çeşitli arkeolojik ve tarihi kanıtları sunar. 

Aynı şekilde, hayvan evcilleştirmesi de Diamond'ın analizinde önemli bir role sahiptir. Belirli hayvanların evcilleştirilmesi, insanların güçlü iş hayvanlarına ve hayvansal ürüne erişimini arttırır. Bu durum, tarım gelişimini destekler ve toplumların ekonomik olarak büyümesine katkıda bulunur. Diamond, hayvan evcilleştirmesinin, bazı toplumların diğerlerinden daha hızlı bir şekilde gelişmesine olanak tanıyan bir avantaj sağladığını öne sürer. 

Kitap, hastalıkların yayılma potansiyeli konusuna da odaklanarak, bu faktörün toplumların gelişimini nasıl etkilediğini inceler. Yazar, hayvan evcilleştirmesi ve yoğun tarımın yapıldığı bölgelerde, insanlarla hayvanlar arasındaki hastalık geçişinin daha olası olduğunu belirtir. Bu da, bağışıklık sistemini geliştirmede bir avantaj sağlayabilir. Ancak, farklı coğrafyalarda bulunan toplumların bu hastalıklara maruz kalma ve gelişme konusundaki farklılıklarını vurgular. 

Tüfek, Mikrop ve Çelik, geniş bir zaman diliminde ve çeşitli coğrafi bölgelerdeki medeniyetleri kapsayan kapsamlı bir analiz sunmaktadır. Diamond'ın argümanları, toplumların evrimini anlamak için doğal çevre ve kaynakların önemini vurgular. Ancak, bazı eleştirmenler, yazarın bazen diğer etkileyen faktörleri göz ardı ettiğini ve argümanlarının deterministik olduğunu iddia ettiler. 

Tüfek

Diamond, ateşli silahları ve teknolojik etkilerini ele alır. Kitap, tüfeklerin ve benzeri teknolojik avantajların, belirli toplulukların diğerlerine karşı üstünlük kurmalarına ve bu nedenle de farklı gelişim seviyelerine ulaşmalarına nasıl yol açtığını incelediği bölüm. Tüfeklerin sadece savaş alanında değil, aynı zamanda avcılık ve hayatta kalma mücadelelerinde de önemli bir rol oynadığını vurgular. 

Mikrop

Bu bölüm, mikropların ve hastalıkların insan toplulukları üzerindeki etkilerini ve dünya taihindeki büyük salgınları nasıl şekillendirdiğini ele almaktadır. Yazar, mikropların yerleşik tarım toplumlarından gelen Avrupalıların, Yeni Dünya'daki yerli halklar üzerinde nasıl öldürücü etkiler yarattığını inceler. Özellikle, Avrupalıların getirdiği bulaşıcı hastalıkların, Amerika kıtasındaki yerli nüfusu dramatik bir şekilde azalttığını ve yerli toplulukların çöküşüne neden olduğunu açıklar.

Çelik

Kitabın üç ana unsurundan birisi olan "Çelik" bölümünde ise çelik ve diğer önemli metal teknolojilerinin insan topluluklarının tarihindeki rolu incelenir. Üretim ve dağıtım sistemleri, toplumsal yapıların evrimi ve teknolojik gelişmedeki eşitsizliğe olan baskısı diğer alt unsurlardır. 

 

Sonuç olarak, "Tüfek, Mikrop ve Çelik" okuyucularına geniş bir perspektif sunarken, toplumların evrimini anlamak için doğal çevre ve kaynakların rolünü de vurgulayan düşündürücü bir eserdir. Kitap, tarih, coğrafya ve toplum bilimi alanlarına ilgi duyanlar için zengin bir kaynaktır. 

Diamond, California Institute of Technology'de profesördür ve çeşitli disiplinler arasında köprüler kurarak evrimsel biyoloji, antropoloji, coğrafya ve tarih gibi konularda çalışmalar yürütmektedir. Başka bir çok kitaba da izma atmıştır.