Sokrates, felsefe tarihinde yalnızca düşünceleriyle değil, yaşadığı dönemdeki duruşuyla da önemli bir figürdür. Onun savunması, bir mahkeme konuşmasından ziyade özgür düşüncenin ve gerçeğin bedelini gözler önüne seren bir metindir. Sokrates geride yazılı eser bırakmamıştır. Savunması ve fikirleri, öğrencisi Platon’un aracılığıyla günümüze ulaşmıştır.

Sokrates’i suçlayan üç kişi vardır. Bunlar; Meletos, Anytos ve Lykon'dur. Atina’nın siyasi ve sosyal düzenini tehdit eden bir figür olarak Sokrates’i mahkemeye taşımışlardır. Suçlamaların odağında; Sokrates’in yeni tanrılar icat ettiği, gençleri yozlaştırdığı ve geleneksel değerleri sarsacak fikirler yaydığı iddiaları vardır. Sokrates ise davasını kendisi üstlenir. Bu tutum, onun felsefi anlayışının özünü göstermektedir. Bireyin gerçek karşısındaki sorumluluğudur. Ona göre önemli olan yaşamak değil, doğru yaşamaktır. Doğru yaşamın temeli ise bilgidir. Bu bağlamda ünlü “Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir” sözü, onun epistemolojik yaklaşımını özetler.

Sokrates, savunması sonucunda ölüme mahkum edilir ve baldıran zehrini içerek yaşamına son verir. Bu ölüm, yalnızca bir bireyin ölümü değildir. Aynı zamanda bir düşünce biçiminin infazı olarak yorumlanabilir. Gerçeğin sorgulama gücünü susturan toplum, aslında kendi içindeki yenilenme potansiyelini de geri plana atmıştır. 

Sokrates’in Savunması, yalnızca Antik Yunan’a ait bir metin değildir. Bugün de özgür düşüncenin ve ahlaki sorumluluğun temellerini tartışmamıza imkan verir. Gerçek uğruna bedel ödemeyi göze almak felsefi olduğu kadar ahlaki de bir tutumdur. Bu nedenle Sokrates yalnızca bir düşünür değil, aynı zamanda insanlığın ortak vicdanında yaşamaya devam eden bir simgedir.

Nietzsche’nin Yorumu
Nietzsche’ye göre Sokrates, toplumun alt tabakalarından gelmiş ve aklıyla yükselmiştir. Fakat bu yükselişin ardında hırs da vardır. Nietzsche, Sokrates’in “kendi kendisinin efendisi” olduğunu fakat bu efendiliğin aynı zamanda bir tatminsizlikten beslendiğini ileri sürer. Bu yorum, Sokrates’in kişiliğini tartışmaya açarken onun düşüncelerini insani yönleriyle değerlendirmeye de olanak tanır.

 

Kaynakça
Platon (2019), Sokrates’in Savunması (çev. Sabahattin Eyüboğlu) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

Arslan, Ahmet (2006), İlkçağ Felsefe Tarihi 1: Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi ve Sokrates, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Nietzsche, Friedrich (2010), Tragedyanın Doğuşu (çev. Mustafa Tüzel), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.