Frank Herbert'in Dune evreni orijinal türlere ev sahipliği yapmakla beraber orijinal terimlere de yer vermektedir. Herbert, kendi evrenini yaratmakla kalmamış, kendi terminolojisini de oluşturmuştur.

Önceki yazımda (bkz. Dune evreni kılavuzu 1) bu evrenin kapılarını aralayarak konusundan ve karakterlerinden bahsetmiştim. Bu yazımda da kitapta ve önceki yazımda geçen bazı kelimelerin anlamlarını vereceğim. Böylece, söz konusu evren ve olaylar kafanızda daha iyi oturmuş olacaktır.

İşte terimler sözlüğü:

A

Arrakeen: Arrakis gezegeninin yönetim merkezidir.

Arrakis: Dune adıyla bilinen çöl gezegenidir.

B

Baliset: Dokuz telli bir müzik aletidir. Gitar sapına sahip saz olarak düşünebilirsiniz. Kitapta, Gurney Halleck ve şiirleri ile özdeşleşmiştir.

Bene Gesserit: Temelde sadece kızların yetiştirildiği, zihinsel ve fiziksel eğitim veren kadim okuldur. Bene Gesserit rahibeleri özel yetenekler ile donatılmışlardır. Ses'i (The Voice) kullanarak, karşılarındaki herhangi bir kişiye istediklerini yaptırabilirler. Kişileri, hareketlerinden ve tavırlarından okumaları en önemli yeteneklerinden biridir. En ince hareketlerden kişinin durumunu ve kendisini tahlil edebilir, yalanı ve gerçeği çok net ayırt edebilirler. "Korku, aklın katilidir" (Fear is the mind-killer) felsefesi en önemli öğretileridir. Bu sayede duygularını ve korkularını kontrol etmeyi öğrenirler. 

Billurbıçak (Crysknife): Fremenlerin kullandığı kutsal bıçaktır. Kumsolucanlarının dişinden yapılır. Bir billurbıçağı kınından çıkaran kişi, onu kana bulamadan kınına geri koyamaz.

C

CHOAM: "Combine Honnete Ober Advancer Mercantiles" adının kısaltmasıdır. İmparatorluk, Hanedanlar, Lonca ve Bene Gesserit ortaklığı ile yönetilen evrensel gelişim şirketidir.

Ç

Çakobsa (Chakobsa): "Manyetik Dil" (The Magnetic Language) olarak da bilinir. Botani (Bhotani) dilinden türetilmiş, eski lehçelerden derlenmiş gizlilik esaslı bir avlanma dilidir. Kitapta, bazı zamanlar Fremenlerin bu dili kullandığı görülür.

D

Damıtıcı-giysi (Stillsuit): Arrakis'te kullanılan bir tür çöl giysisidir. Vücudu tamamıyla sarar ve vücuttan çıkan sıvıları süzerek tekrar kullanılır hale getirerek keselerinde biriktirir.

F

Fedaykin: Orijinalinde Fremen gerilla savaşçılarıdır. Paul Muad'Dib'in özel ölüm komandaları olarak da geçmektedir. 

G

Giedi Prime: Harkonnen Hanedanlığı'nın ülkesi ve de başkentinin adıdır.

Gomcebbar (Gom Jabbar): "The high handed enemy" olarak da bilinen ucu metasiyanürlü ve zehirli bir tür iğnedir. Paul Atreides'in insanlık testinde kullanılmıştır.

İ

İmparatorluk Koşullandırması (Suk Imperial Conditioning): İnsan öldürmeyi engelleyici en önemli koşullandırmadır. Suk Tıp Okulları tarafından geliştirilmiştir. Bu koşullandırmaya ulaşan kişilerin alnına elmas dövmesi yapılır ve saçlarını gümüş Suk halkasıyla bağlamasına izin verilir. Dr. Wellington Yueh, bu özelliğe sahip olasıyla bilinir. Dolayısıyla ihaneti tahmin bile edilememiştir.

K

Kincal (Kindjal): Yaklaşık 20 cm uzunluğunda, iki tarafı keskin, biraz kıvrık bir bıçaktır. "Kısa Kılıç" (Short Sword) olarak da anılır. Dük Leto'nun bu bıçaktan taşıdığını görürüz.

Kuisatz Haderah (Kwisatz Haderach): Çakobsa terimidir. "Yolun kısaltılışı" (Shortening of the way) anlamına gelir. Bene Gesseritler tarafından, zihinsel gücüyle uzay-zamanda köprü kuracak olan erkek kişisine verilen isimdir. Paul Atreides'e atfedilen unvanlardan biridir, kutsallığını ve biricikliğini vurgular.

L

Lisanü'l-Gayb (Lisan al Gaib): Arapça kökenli Fremen kelimesidir. "Dışdünyadan Gelen Ses" (The Voice from the Outher World) ve "Su Veren" (Giver of Water) anlamlarına gelmektedir. Fremen inancına göre Arrakis'e başka gezegenden geleceği söylenen peygamber, mehdidir.

M

Melanj (Spice Melange): Dune gezegeninden çıkarılan, bağımlılık yapan bir tür baharattır. Gezegenin en önemli ticaret malıdır. Farkındalık spektrumu yaratan narkotiktir. Paul'un bu baharat sayesinde geleceği gördüğü söylenir. 

Mentat: Düşünen makineler, insan bilgisayarlar olarak bilinirler. Özel olarak yetiştirilen mentantlar, Butlerian Cihad'ını takriben bilgisayarların yerini alan insan türüdür. Thufir Hawat ve Baron'un yardımcısı Piter birer mentattır.

Missionaria Protectiva: Bene Gesserit tarikatına bağlı misyoner bir gruptur. Amaçları; ilkel dünyalara inanç tohumları (kehanetler) ekerek, o bölgelerin kendi tarikatlarınca sömürülmesini sağlamaktır. Bu anlamda yaydıkları "Muad'Dib" kehaneti, Paul Atreides'in kolayca Fremenler arasında kurtarıcı kişi olarak görülmesinde yardımcı olmuştur. 

Muad'Dib: Fremen dilinde "Çöl Faresi" anlamına gelmektedir. Muad'Dib, çölde hayatta kalabilmeyi başaran nadir canlılardan biri olduğu için Fremenlerin saygısını kazanmıştır. Paul Atreides'e atfedilen unvanlardan biridir. Ayrıca Arrakis'teki bir takımyıldızının da adıdır.

O

Ornitopter (Ornithopter): Topter olarak da geçer. Kuş gibi kanatları olan bir hava aracıdır.

S

Salusa Secundus: İmparatorluk hapishane gezegenidir. Corrinoların ana yurdu olan gezegende Sardaukar askerlerinin yetiştirildidği söylenir.

Sardaukar: Padişah İmparator'un fanatik askerleridir. Aldıkları eğitimle sayesinde acımasızlığı, zalimliği, kurnazlığı ve çok iyi dövüşmeyi öğrenmişlerdir. Bir Sardaukar askerinin sıradan 10 askere bedel olduğu söylenir. Onlarla boy ölçüşebilen tek millet Fremenlerdir.

Sihaya: Fremen dilinde "Çöl Baharı" anlamına gelir. Paul'un sevgilisi Chani'ye seslenme şeklidir.

Siyeç (Sietch): Fremen dilinde "tehlike anında toplanma yeri" anlamına gelir. Fakat çölün derinliklerine kaçmak zorunda kalan Fremenler için siyeçler artık yaşadıkları mağaralara dönüşmüştür. Yeraltı yerleşkeleri olarak düşünülebilir. Çünkü bir siyeçte; okullar, dokuma fabrikaları ve konutlar gibi birçok yaşam alanı bulunur. En az 1000 kişiyi ağırlar.

Süspansör (Suspensor): Bir Holtzman alan jenaratörünün ikincil fazıdır. Holtzman etkisi tam açıklanmasa da uzayda güç kalkanı kullanımı sağladığı ve uzay yolculukluklarını mümkün kıldığı bilinir. Süspansörler de yer çekimini ortadan kaldıran bir etmendir. Oldukça kilolu olaran Baron'un süspansörler sayesinde kalkabildiği belirtilir. Ayrıca, ışık kaynağı olarak da kullanılırlar.

U

Usül: Paul Atreides'in Fremenlerce verilmiş bir diğer unvanıdır. Fremen dilinde "sütunun temeli" anlamına gelir. 

Y

Yaradan (The Maker): Kumsolucanlarına atfedilen isimlerden birisidir. Bunun yanında Şeyh Hulud (Shai Hulud) ve Çölün Yaşlı Adamı (Old Man of the Desert) gibi isimlerle de anılırlar. 

Yaşam Suyu (Water of Life):  "Zihin açıcı" bir tür zehirdir. Kumsolucanlarının ölüm anında salgıladığı sıvıdan elde edilir. Bir Seyyidina (Sayyadina) mertebesindeki rahibenin Rahibe Ana'ya (Reverend Mother) dönüşü bu zehir ile sağlanır. Seyyidina, zehri vücudunda dönüştürerek, onu farkındalık yaratan bir tür uyuşturucuya dönüştürür. Böylece Yaşam Suyu oluşmuş olur.

Şimdilik, Dune evreninden aktaracaklarım bu kadardı. Sanatla kalın!

Kaynaklar:

• HERBERT, Frank, Dune, İthaki Yayınları, 2015.
• Dune Wiki: https://dune.fandom.com/wiki/Dune_Wiki