1. DİSTOPYA NEDİR? TEMEL UNSURLARI VE ETKİLERİ

  Distopya, "kötü yer" anlamına gelen Yunanca "dystopia" kelimesinden türetilmiştir. Distopik eserler, genellikle totaliter rejimlerin, ekonomik çöküşün veya çevresel felaketlerin neden olduğu kurgusal dünyalarda geçmektedir. Bu tür hikayelerde, toplumda özgürlüklerin kısıtlandığı, sınıf ayrımcılığının yoğunlaştığı, teknolojinin kontrol aracı olarak kullanıldığı ve insan deneyiminin deforme olduğu bir atmosfer yaratılmaktadır

a. Baskıcı Rejimler ve Gözetim: Distopik hikayelerde, baskıcı rejimlerin varlığı yaygın bir özelliktir. Bu rejimler, toplumun her alanını kontrol altında tutar ve bireylerin düşünce özgürlüğünü sınırlar. Gözetim sistemleri, propaganda ve sansür gibi araçlarla insanların düşüncelerini kontrol ederler. (Baker, 2014, s.35-51)

b. Sınıf Ayrımcılığı ve Toplumsal Adaletsizlik: Distopik dünyalarda sınıf ayrımcılığı ve toplumsal adaletsizlik genellikle vurgulanır. Zengin ve güçlü elit sınıf, diğerlerini sömürürken, alt sınıflar marjinalleşir ve acı çeker. Bu durum, toplumun dengesizliğini ve insanlık değerlerinin çürümesini temsil eder.

c. Çevresel Felaketler ve Yok Olan Doğa: Distopyalarda, çevresel felaketler ve doğal kaynakların tükenmesi yaygın bir temadır. (Baker, 2014, s.35-51) İklim değişikliği, nükleer savaş veya ekosistem bozulması gibi olaylar, doğanın tahrip olmasına ve yaşamın zorlaşmasına neden olur. Bu da insanlığın geleceğine dair karamsar bir tablo çizer.

d. Teknoloji ve İnsanlık İlişkisi: Distopik hikayelerde, teknoloji insanların yaşamlarını derinden etkiler. Kontrol aracı olarak kullanılan teknolojik sistemler, insanların özgürlüklerini kısıtlar ve onları bağımlı hale getirir. Bu, insanın teknolojiye karşı bir tür aşırı bağımlılık ve kontrolsüzlük ilişkisini gösterir. (Baker, 2014, s.35-51)

  Distopik hikayeler, toplumsal eleştiri yapma ve gelecek projeksiyonları sunma gibi etkileriyle önemli bir rol oynar. Bu eserler, mevcut toplumsal sorunlara ve potansiyel tehlikelere işaret ederken, insanların özgürlüklerine, adalet anlayışına, insan doğasına ve teknolojinin rolüne dair derin düşünmeleri sağlar Aynı zamanda, distopik hikayeler, okuyucuları bir şeyleri değiştirmeye ve daha iyi bir gelecek inşa etmeye teşvik eder (Williams, 2019, s.110). Bu bağlamda distopik etkiyle insan düşünür, değişir ve irdeler.

 

2. JOSE SARAMAGO’NUN ‘KÖRLÜK’ ESERİNDE DİSTOPİK İZLEK

  Jose Saramago'nun "Körlük" adlı eseri, distopya türünün etkileyici bir örneğidir ve okuyucuları karanlık bir geleceğe sürüklemektedir. Bu distopik roman, salgın bir körlük hastalığıyla toplumun çöküşünü anlatırken, insan doğasının karanlık yanlarını, bireylerin içsel körlüğünü ve toplumsal düzenin yıkılışını derinlemesine araştırmaktadır.

  Körlük salgını, insanların içlerindeki karanlık ve vahşi doğayı açığa çıkaran bir tetikleyici olarak hizmet ederken; insanların, hayatta kalma mücadelesi sırasında medeniyetin normlarından uzaklaşmakta ve özbenliklerinin en primitif yönlerini ortaya çıkarmaktadır.

"İçeride, kalabalıklar ne kadar çok olursa olsun, kimse kimseyi göremezdi, ona dokunma şansı bile yoktu." (Saramago, 2022, s.160)

  Körlük salgını, insanların birbirlerini tanımalarını ve bir araya gelmelerini engellemektedir. Bu durum, toplumun sosyal ilişkilerinin çöktüğü ve insanların birbirlerinden koparıldığı bir dünyanın göstergesi olarak düşünülebilmektedir. İnsanlar yalnızlaşır ve toplumsal bağlar zayıflar.

 

"Körlük düşünmeye değmez. Hatta artık insanlar için düşünmek bile gereksizdi, her şeyden önce çünkü bir süre sonra kimse düşünmek istemez, neden düşünsün ki?" (Saramago, 2022, s.200)

  Kitaptaki distopik dünyanın baskıcı doğası açıkça vurgulanmaktadır. Hastalık, insanların düşünce süreçlerini etkiler ve bireyler düşünmeyi reddeder. Toplumda düşüncenin bastırılmasıyla, insanlar kontrolsüz bir şekilde hareket eder ve otoritenin manipülasyonuna açık hale gelirler.

"Birisi bir keresinde dünyada ne olduğunu sordu, cevap vermek için bir şeyler uydurdum, sonunda       anladım ki, bu tür soruların yanıtlarının hiçbir önemi yoktur." (Saramago, 2022, s.250)

  Distopik izleği destekleyen bireysel deneyimler, Saramago tarafından okuyucuya sunulmuştur. Salgının ortasında, gerçekliği anlamak ve anlamlandırmak önemsiz hale gelir artık. İnsanlar, olayların nedenlerini ve sonuçlarını sorgulamak yerine, içsel kaosa kapılır ve kendi içlerindeki karmaşaya odaklanırlar.

"Kendisine bir şekilde dokunulursa korkar, kendi içinde saklı olduğu yerden çıkar, bağırır, saldırır, böyle bir şeye tahammül edemez." (Saramago, 2022, s.320)

  Salgın zamanla, insanların birbirlerine karşı güvensizlik duymasına ve korkuyla tepki vermelerine neden olmuştur. İnsanlar, kendi güvenliklerini sağlamak için diğerlerine karşı şiddet kullanmaktan çekinmezler.

  Jose Saramago'nun "Körlük" adlı eseri, distopik izleği salgın hastalık metaforu üzerinden toplumu nasıl etkilediğini, insanların içsel körlüklerini ve toplumsal düzenin çöküşünü vurgulamaktadır. Saramago'nun derin anlatımı ve etkileyici temaları, okuyucuları düşünmeye ve insan doğasının karmaşıklığı üzerine düşünmeye teşvik eder (Martins, 2015, s.546) "Körlük", hem edebi bir başyapıt olarak hem de toplumsal bir eleştiri olarak değerlendirilebilecek çarpıcı bir distopyadır. 

3. ALDOUS HUXLEY’NİN ‘CESUR YENİ DÜNYA’ ESERİNDE DİSTOPİK İZLEK

  Aldous Huxley'in "Cesur Yeni Dünya" adlı romanı, distopya türünün önemli örneklerinden bir diğeridir. Eser, gelecekteki bir toplumu tasvir etmekte ve insanların teknoloji ve genetik manipülasyon aracılığıyla kontrol edildiği bir dünyada geçmektedir. "Cesur Yeni Dünya", distopik izleği etkileyici bir şekilde ele alırken; insan doğasının, özgürlüğün ve bireyselliğin yitirildiği bir toplumu betimlemektedir.

"Özgürlük sadece huzursuzluktur." (Huxley, 2022, s.45)

  Eserde, distopik dünyanın temel bir unsuru olan özgürlük kavramı, en ön planda vurgulanmıştır. Huxley, "Cesur Yeni Dünya"da özgürlüğün rahatsızlık ve belirsizlikle ilişkilendirildiği bir toplum yaratmıştır. İnsanlar, kontrol altında tutuldukları ve düşünceleriyle oynandıkları sürece, kendilerine sunulan sahte huzur ve memnuniyet içinde yaşamaya razı oldukları bir dünyada ikamet ederler.

"İnsanlar mutlu olmak için çaba göstermezlerse, başkalarının mutlu olmasına izin vermek için çaba göstermelidirler." (Huxley, 2022, s.78)

  Bu noktada distopik dünyadaki toplumsal düzen sorgulanmaya başlanmıştır. İnsanlar bireysel mutluluklarını aramak yerine, toplumun refahı için çalışmayı tercih ederler. Bu durum, bireylerin kendilik duygusunu ve bireyselliğini kaybetmelerine yol açar ve toplumun manipülasyona açık hale gelmesine neden olur.

"Gerçekten mutlu insanların varoluşlarından sıkıldılar, çünkü herkesin mutlu olduğu bir dünya sıkıcı bir dünyadır." (Huxley, 2022, s.120)

  Huxley, kitapta mutluluğun düşüncelerin ve duyguların bastırılmasıyla sağlandığı bir dünya tasvir etmiştir. Ancak bunun, gerçek insan deneyiminden uzaklaştığını ve insanları duygusal derinlikten yoksun bıraktığını gözlemleriz. Distopik dünyada, monotonluk ve duygusal yoksunluk yaygındır olarak görülmektedir. 

 

  İnsanların zevk aldığı şeylerin ortadan kaldırılması, onları kontrol altında tutmak için bir yol olarak düşünülmüştür. Huxley, insanların istediklerini düşündükleri şeylere sahip olmalarını sağlar, ancak bu aslında onların gerçek özgürlüklerini sınırlar ve onları manipülasyona açık hale getirir.

"Yalnızlık tehlikeli bir şey, insanlara gerçekleri düşünme ve görmeye fırsat verir." (Huxley, 2022, s.200)

  Distopik dünyanın kendine ait kontrol mekanizmaları bulunmaktadır. Yalnızlık, insanların kendi düşüncelerini keşfetmelerine ve gerçekleri görmelerine olanak tanır. Bu nedenle, distopik toplumda yalnızlık tehdit olarak algılanır ve insanlar arasında bağlantılar kurulması teşvik edilir.

"Bireyleri rahatsız eden gerçekler topluma zarar verebilir." (Huxley, 2022, s.250)

  Yine distopik dünyada, gerçeklerin ortaya çıkması ve bireylerin rahatsız olması tehlikeli kabul edilir. Toplumun sürdürülmesi için gerçeklerin bastırılması ve manipülasyonun devam etmesi gerekmektedir.

  Aldous Huxley'in "Cesur Yeni Dünya" adlı eseri, distopik izleği desteklemek için edebiyat alanında ele alınabilecek önemli eserlerden biridir. Bu çalışma distopyası, insanların bireyselliğini ve özgürlüğünü kaybettiği, toplumun manipülasyona açık hale geldiği bir dünyayı betimlemektedir. Huxley'in derin anlatımı ve etkileyici temaları, okuyucuları düşünmeye ve insan doğasının karmaşıklığı üzerine düşünmeye teşvik etmektedir. "Cesur Yeni Dünya", hem edebi bir başyapıt olarak hem de toplumsal eleştiri olarak değerlendirilebilecek çarpıcı bir distopyadır.

 

  Sonuç olarak, "Körlük" ve "Cesur Yeni Dünya" gibi distopik eserler, insan doğasının karanlık yönlerini ve toplumun tehlikeli dönüşümünü ele alarak okuyuculara çağdaş dünyanın sorunlarına dikkat çekmeyi hedefler. Bu romanlar, bizi distopyanın tehlikelerine karşı uyanık olmaya çağırırken, aynı zamanda insanlığın değerlerine ve özgürlüklerine sahip çıkma gerekliliğini hatırlatır. İnsanlık olarak, bu eserlerden aldığımız dersleri benimseyerek ve eleştirel birer düşünür olarak, gelecekteki olası tehlikeleri engellemek ve daha iyi bir dünya yaratmak için harekete geçmeliyiz.