Peter Singer'in Zoë Corbyn ile yaptığı 21.5.2023 tarihli The Guardian röportajıdır.  

Avustralyalı filozof ve önde gelen hayvan hakları savunucusu Peter Singer; hayvan özgürlüğü, esnek veganlık ve yapay zekanın dünya için tehlikelerini anlattığı kitabını güncelledi. 

Peter Singer'ın 1975'te yayınlanan Animal Liberation Now kitabı üretim çiftliklerindeki ve test laboratuvarlarındaki hayvanların gerçek yaşamını gözler önüne seriyor. Ayrıca onlara bakış açımızı yeniden düzenlemek için etik bir sorgulama imkanı sunuyor. Yaklaşık 50 yıl sonra 76 yaşındaki Peter Singer'ın Animal Liberation Now adlı eseri revize edilmiş durumda. Faydacı bir filozof olan Singer, Princeton Üniversitesi'nde biyoetik profesörü. Hayvan etiği çalışmalarının yanı sıra en iyiye ulaşmak için nedenlerin kritik edilmesini savunan etkili fedakârlık (effective altruism) görüşünün de kurucusu.

Animal Liberation Now kitabını neden yeniden yazmak istediniz?

Son güncelleme 1990'da yapıldı. Felsefi argümanlar hala güçlü olsa da hayvanlara üretim çiftliklerinde ve laboratuvarlarda neler yapıldığı tamamen yeniden yazılmalı. Ayrıca üretim çiftliklerinin iklim krizine etkisi üzerine yazmamıştım. Hayvan haklarında ne kadar ilerlediğimizi de ele almak istedim. 

Peki kitap ilk yazıldığından bu yana hayvan hakları konusunda hiç ilerleme katetebildik mi, duyarlılık kazanabildik mi?

Dünyanın bazı bölgelerinde üretim çiftliklerinde iyileştirmeler oldu fakat bazı yerlerde durum hiç iç açıcı değil. Çin devasa hayvan üretim çiftliklerine sahip ve bu konuda herhangi bir ulusal standarttan yoksun. Hapishaneyi andıran aşırı kapalı domuz ve tavuk çiftlikleri ABD'de hala yaygın durumda. Hayvan deneyleri bugün birçok gelişmiş ülkede yapılıyor fakat ne yazık ki ABD'de deney hayvanları hakkında düzenlemeler oldukça az. Acı hissedebilme duyarlılığına gelirsek artık balıkların acı çektiğine dair güçlü kanıtlar var; ahtapot, ıstakoz, yengeç için de aynı şey söylenebilir. Fakat bu acı duyarlılığının diğer omurgasızlarda ne kadar olduğu hala belirsiz. 

Son derece yaygın bir inanış olan insanların hayvanlardan daha değerli olduğunu savunan türcülük görüşü hakkında ne düşünüyorsunuz? 

Nasıl ki bir insanın değeri hakkında ırktan ya da cinsiyetten söz edemiyorsak bir canlı türünün başka bir türden daha değerli olduğunu da söyleyemeyiz. Esas kriter acı çekme ve hayattan keyif alma kapasitesidir. Dolayısıyla bütün duyarlı canlılara eşit önem verilmelidir. Türcülüğü savunanlar, insanın rasyonel doğası sebebiyle özel olduğunu, hayvanlardan ayrıldığını iddia eder. Peki öyleyse bebeklerin ve ciddi zihinsel engelli insanların durumu nedir, bu sorunun çözülmesi gerekir. İnsanların bütün haklara sahipken hayvanların hiçbir hakka sahip olmadığı iddiası yerine, yaptığımız pek çok şeyin hayvanlara gereksizce acı çektirdiğini anlamamız ve bundan kaçınmamız gerekir. Eğer insanlardan daha yüksek bilişsel kapasiteye sahip hayvanlar var ise bu durumda insanın sırf insan olduğu için değerli olduğunu söylemek mümkün olmaz. 

Animal Liberation Now kitabında deney ve çiftlik hayvanlarını okumak üzücüydü. Yeniden yazmak sizi de üzdü mü ve sizi bu noktaya getiren ne oldu?

48 yıl önce kitabı yazarken de geçen sene üzerinde çalışırken de benim için üzücüydü. Fakat insanların bu durumun farkına varıp durdurmaya yardımcı olabilmeleri için kitabı tamamlamam gerekiyordu. Keşke bu kadar hassas olmasaydım, bazen geceleri uyuyamıyorum. Kendimi hiçbir zaman hayvansever olarak görmedim ve sadece hayvanseverlere hitap etmiyorum. İnsanların bu ahlaki yanlışı fark etmesini istiyorum. 

Yıllar boyunca söylemlerinizle engelli hakları savunucularını kışkırttınız. Buna ileri derecede engelli olarak doğanların yaşamlarına son verilmesi de dahil. Bu görüşleriniz engelli insanlara karşı tavrınızdan dolayı çok eleştirildi. Bu konuda görüşleriniz nelerdir?

Genel olarak belirli becerilere sahip olmak elbette ki olmamaktan daha iyidir. Çoğu kişi bu görüştedir. Elbette ki engelli bireylere karşı ayrımcılık kesinlikle kabul edilemez. Eğer solunum cihazına bağlı hayatta kalabilen bir bebeğiniz olduysa, doktorlar bebeğin hayatı hakkında bir karar vermeniz gerektiğini söyler. Bu sık karşılaşılan bir durumdur. Fakat burada esas önemli olan çocuğun geleceğinin nasıl olacağıdır. Sadece solunum cihazına bağlı olduğu durumlarda değil, diğer durumlarda da çocuğun hayatı hakkında karar verirken doktora danışabilmeliyiz.  

Üzerinde deney yapılan bazı hayvanların yerine insanların olabileceğini savunuyorsunuz. Bu konuda ne söylemek istersiniz?

Covid salgını sırasında aşı testlerine katılmayı teşvik eden iyi bilgilendirilmiş gönüllülerden oluşan 1Day Sooner'ı desteklemiştim. Bu aşının geliştirilmesini hızlandırabilir ve sayısız hayat kurtarabilirdi. Fakat test gönüllüleri reddedildi. Ayrıca kalıcı bitkisel hayatta olan insanları da yararlı bir şekilde kullanmak mümkün. İnsanlar tıpkı organ bağışında bulunur gibi vücutlarının da bilimsel araştırmalarda kullanılması için onay verebilirler. 

Etkili fedakârlık (effective altruism) görüşü son yıllarda Silikon Vadisi çevreleri de dahil olmak üzere çok fazla takipçi kazandı.  Bir diğer yeni fikir ise uzun vadecilik. Bugünün endişeleri yerine gelecekteki endişelere odaklanıyorlar. Örneğin yapay zekanın kötüye kullanılması, uzayı kolonileştirme gibi ihtimallere karşı duruluyor. Uzun vadecilik hakkında ne düşünüyorsunuz?

Uzun vadeli geleceğimizi düşünmeli, riskleri azaltmaya çalışmalıyız.  Fakat riskleri azaltma ile dünyayı daha iyi, daha yaşanabilir bir yer haline getirme arasında denge kurmamız gerekiyor. 

Vegan mısınız, hayvan hakları ile ilk kez nasıl ilgilenmeye başladınız?

Kendimi esnek vegan olarak tanımlayabilirim. Bunu çok yapmıyorum ama istiridye yemekte bir sakınca görmüyorum -acı çektiklerini düşünmüyorum- ve istiridye çiftliklerinin ekolojik olarak oldukça sürdürülebilir bir alan olduğunu düşünüyorum. Yolculuğum 1970 yılında Oxford Üniversitesi'nde felsefe yüksek lisans öğrencisi olduğum sıralarda başladı. Öğle yemeğinde neden et yemediğini anlatan vejetaryen bir arkadaşım sayesinde. Bunun üzerine eşim ve ben bu konuda kitaplar okumaya başladık, kısa süre sonra vejetaryen olduk ama vegan olmamız daha uzun sürdü. 

Bazı insanlar etik olmadığı için üretim çiftliklerine karşı çıkıyor fakat öbür taraftan hayvanlarına iyi davranan çiftçilerin ürünlerini tüketmeyi doğru buluyor. Bu durum hakkında ne düşünüyorsunuz?

Doğrusunu söylemek gerekirse, yanlış olduklarını söyleyemem. Tüketicilerin vicdanlı bir şekilde yiyeceklerin nasıl elde edildiğini kontrol ettiğini ve hayvanların da gerçekten iyi bir yaşam sürüp acısız bir şekilde öldüğünü varsayalım, bu durumda kabul edilebilir. Vicdanlı tüketicilerin ve müttefiklerin desteğiyle fabrika çiftliklerine karşı çıkılması durumunda daha az hayvansal ürün elde edilebilecektir fakat çok daha az acı ile.

Laboratuvar ortamında hücre kültüründen elde edilen etler hakkında ne düşünüyorsunuz?

Umarım yakında deneyeceğim bunu. İhtiyacımız olan şey ucuza üretebilmek. Elbette ki hayvanların acı çekmesinden çok daha uygun bir metot. 

Animal Liberation Now'da vegan tarifleriniz var. Bir favoriniz var mı?

1975'li yıllarda çok fazla vejetaryen ve vegan yemek kitabı yoktu. Bu yüzden tariflere yer vermek istedim. Zamanla insanların tariflere ihtiyacı olmadığını fark edip onları çıkardım. En son eklediğim tarifler benim ve karımın favori yemekleri. Daha çok Asya yemeklerini tercih ediyorum. 

Peki şu an ne üzerine çalışıyorsunuz?

Hayvanları da etkilediği için yapay zekâ etiği üzerine çalışıyorum. Üretim çiftliklerinde kullanılan ve hayvanları olumsuz etkileyen yapay zekâ teknolojileri, sürücüsüz araçların hayvanlara çarpmasının önlenmesi gibi konular. Yapay zekâ ile hayvanlara dair önyargılar değiştirilebilir. ChatGPT etik olmadığı gerekçesiyle köpek pişirme tarifi vermezken tavuk yemeği tarifi veriyor. Bu önyargıların aşılması gerekiyor.

 
 

Yayınlandığı Site: The Guardian
Yayınlandığı Tarih: 21.5.2023
Röportajı Yapan: Zoë Corbyn
Çeviren: Okan Nurettin Okur
Bağlantı Adresi: https://www.theguardian.com/world/2023/may/21/philosopher-peter-singer-theres-no-reason-to-say-humans-have-more-worth-or-moral-status-than-animals