Sanatın politik olması için meydanlarda slogan atması gerekmez. Bazen sadece bir figürün yokluğu, bir rengin fazlalığı ya da bir sahnenin sessizliği yeterlidir. Politik olan her zaman açıkça bağırmaz; bazen fısıldar, bazen sadece düşündürür. Asıl mesele, sanat eserinin mevcut düzeni sorgulatıp sorgulatmadığıdır.

Bir resim, bir film, bir heykel ya da bir tiyatro oyunu… Eğer izleyicinin zihnine bir “neden böyle?” sorusunu bırakıyorsa, orada politik bir damar vardır. Bu, doğrudan bir ideolojiyi savunmak zorunda değil. Sistemi, alışkanlıkları, görmezden gelinenleri görünür kılmak da politik bir tavırdır. Örneğin, sadece kadınların yer aldığı bir dans gösterisi bile ataerkil yapıya bir cevap olabilir – hiçbir slogan atılmasa da.

Sanat, yaşadığı döneme ayna tutar. Ama bazı aynalar sadece yüzü değil, arkasındaki yapıyı da gösterir. İşte o zaman işler değişir. Çünkü o eser artık sadece “güzel” değildir. Rahatsız eder, soru sordurur, bazen de kızdırır. Ve tam da bu an, sanatın politikleştiği andır.

Banksy’nin sokak duvarlarına çizdiği figürler, çoğu zaman yalnızca bir sprey boya kadar basittir ama etkileri koca bir sosyal eleştiri dalgası yaratır. Bir çocuğun askerle oyun oynaması, güvercinlerin mültecilere saldırması ya da bir duvarın içinden uzanan umutlu bir çiçek… Hiçbirinde “Bu politiktir” denmez ama herkes bilir: Orada bir düzen eleştirisi var.

Türkiye’de de bu durum farklı değil. Kutluğ Ataman’ın işleri, Yeşim Ustaoğlu’nun filmleri, Ferhat Özgür’ün video işleri hep bu çizgide durur. Mesela “Duvar” filmi, politik olduğu için değil; politik bir ortamın içinden konuştuğu için etkiliydi.

Sonuç olarak, bir sanat eserini politik yapan şey niyetten çok etkidir. Sanatçının ne düşündüğünden çok, eserin bizde ne düşündürdüğüdür mesele. Belki de en politik sanat, fark ettirmeden değiştiren sanattır.