Binlerce yıllık kadim bir geçmişe sahip olan Türk milleti, kurduğu topluluk ve devlet isimleri değişse bile kültürünü bilfiil koruyarak günümüze kadar ayakta kalmayı başarmıştır. Burada pek tabii ki tarih boyunca taviz verilmeyen katı bağımsızlık anlayışının çok büyük bir etkisi olduğunu görüyoruz. Fakat bazı noktalarda, gelenek ve göreneklerin muhafaza edilmesiyle birlikte gerek dini gerek iktisadi gerekse batılılaşmanın tesiri göz önüne alınarak çeşitli etkileşim ve değişimler gerçekleşmiştir. Bu duruma örnek vermemiz gerekirse eğer, belirli bir süreç içerisinde başkalaşıma uğrayan zaman kavramına eğilip Türklerin tarih boyunca kullandığı takvimleri inceleyebiliriz.

1. On İki Hayvanlı Türk Takvimi

Türklerin kullandığı ilk takvim olarak bilinir. Güneş yılı baz alınarak oluşturulan bu takvimde zaman hesabı, her biri bir hayvan adı ile anılan 12 yıllık devre esasına dayanır. Yılların adlandırılması ise şöyledir;

1.yıl Sıçkan (Fare), 2.yıl Ud (Sığır), 3.yıl Pars, 4.yıl Tabışkan (Tavşan), 5.yıl Lu (Ejder), 6.yıl Yılan, 7.yıl Yunt (At), 8.yıl Koy (Koyun), 9.yıl Biçin (Maymun), 10.yıl Takagu (Tavuk), 11.yıl İt (Köpek), 12.yıl Tonguz (Domuz).

1 yılda 12 ay vardır ve 1 gün 12 kısım sayılarak her kısma çağ denilmiştir. Ayrıca 1 yıl; 365 gün 5 küsür saat olarak hesaplanmıştır. Hunlar, Göktürkler, Uygurlar ve Batı Türkleri’nin yanı sıra Moğollar, Çinliler, Hintliler ve Tibetliler tarafından da kullanılan bu takvim; 14.-15. asır İslam kaynaklarında “Tarih-i Türki” veya “Sal-i Türkan” adı ile anılır.

2. Hicri Takvim (Kameri Takvim)

Ay yılı esaslı bu takvimin menşei Araplara dayanır. Haram ayların sürekli değiştirilmesi ve Hac zamanı gibi konularda karışıklık çıkması nedeniyle Hz. Ömer tarafından, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicret ettiği 622 yılı başlangıç olarak kabul edilip yürürlüğe konmuştur. 1 yıl 354 güne tekabül eder. Kullanılan ayların adları ise şu şekildedir; Muharrem, Safer, Rebiülevvel, Rebiülâhir, Cemaziyelevvel, Cemaziyelâhir, Receb, Şaban, Ramazan, Şevval, Zilkade, Zilhicce.

Türkler, İslamiyet’i kabul edişlerinden 1 Ocak 1926 tarihine kadar Hicri Takvim’i kullanıp onun gereklerini uygulamışlardır. Günümüzde halen daha dini bayramlar bu takvime göre kutlanmaktadır. (Hicri yılı miladi yıla çevirmek için hicri yıl 33’e bölünür, bulunan sonuç hicri yıldan çıkartılır, sonra da kalan sayıya 622 eklenir.)

3. Celali Takvim

Gökbilimciler, yılbaşının her yıl belirli bir güne denk düşmesini ve bir daha değişmeksizin böyle kalmasını hayal ediyorlardı. Ancak halihazırda kullanılan eski İran takvimi ile İskender takviminde sürekli aksaklıklar çıktığı için bu hayalin hayata geçirilmesi pek mümkün görünmüyordu. Bu nedenle Büyük Selçuklu Sultanı Celaleddin Melikşah bir emir verecek ve onun emriyle birlikte Ömer Hayyam başkanlığında kurulan bir heyet tarafından yeni bir takvim düzenlenecekti.

15 Mart 1079’da (hicri 9 Ramazan 471) yürürlüğe konulan bu takvim, güneş yılı esaslıdır ve 1 yıl; 365 gün 6 saat olarak kabul edilir. Yılbaşı ise baharın başlangıcı olan 21 Mart’a denk getirilerek sabitlenmiştir. Bunun yanı sıra Babür İmparatorluğu’nun da belirli bir dönem Celali Takvimi’ni kullandığını biliyoruz.

4. Rumi Takvim (Şemsi Takvim)

Güneş yılı esasına dayanan Rumi Takvim, başlangıç olarak hicreti kabul eder. 1 yıl ise 365 gün 5 saattir. Gündelik hayattaki işlerini Hicri Takvim’e göre ayarlayan Osmanlı Devleti, ekonomik işlerini düzenleyebilmek adına 1840 yılından itibaren ek olarak bu takvimi de kullanmaya başlamış ve 1 Mart mali yılbaşı olarak belirlenmiştir.

Ayların isimlendirilmesi ise şu şekildedir; Zemheri, Gücük, Mart, Abrul, Mayıs, Kiraz, Orak, Ağustos, İlk Güz, Orta Güz, Son Güz, Kara Kış.

5. Miladi Takvim

Hz. İsa’nın doğumunu milat (0) olarak kabul eden bu takvim, güneş yılı esasına dayanır. Roma İmparatorluğu döneminde geliştirilerek Batılı halklar tarafından “Jülien” ve “Gregoryen” adlarıyla benimsenmiştir. Jülien’e göre 25 Mart günü kutlanan yılbaşı, Gregoryen’e göre 1 Ocak’ta kutlanır. 1 yıl; 365 gün 6 saat ve 52 haftadır.

Ay isimleri ise şu şekildedir; Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım, Aralık. Ülkemizde 1 Ocak 1926 tarihinden itibaren kullanılmaya başlanan Miladi Takvim sayesinde zaman konusundaki ikilikler sonlanmış ve Batı uygarlığı ile bütünleşme süreci hızlandırılıp ticari ilişkiler kolaylaşmıştır.  

 

Kaynak:
Neşet Çağatay, “Eski Çağ’dan Bu Yana Zaman Ölçümü ve Takvim”
Necati Akgür, “Celali Takvimi”
İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü