Bu kelimelerin kökenleri ile ilgili birçok görüş ortaya atılmıştır. Kimileri bu kelimelerin yabancı bir kökten geldiğini savunurken kimileri ise çeşitli Türkçe köklerde bu kelimelerin kökenlerini incelemeye çalışmıştır.

 Dilbilimci Bedros Keresteciyan'a göre "hayde" kelimesi Arapça "hité" kelimesine dayanmaktadır. Bu kelimenin okunuşu da "heyte" şeklindedir. Arapça kelime Türkçedeki "gel" anlamında kullanılmaktadır. Bunun haricinde kendisi Arapça "haya" kelimesine Türkçe "de" ünleminin gelerek bu kelimeyi oluşturmuş olabileceğini de belirtmiştir.

 Sevan Nişanyan ise hayde kelimesini "hay" seslenme ünlemi ve "de-" fiilinin birleşmesi neticesinde oluşmuş olarak açıklamıştır. Kendisine göre bugünkü bazı "haydiyin, hadisene" gibi kullanımlarda bu fiilin izleri halen görülmektedir.

 Bir diğer önemli görüş ise Jean Deny'ye aittir. Ona göre iki ihtimal söz konusudur. Bunlardan biri "hay" ve "di,de" ünlemlerinin birleşmesiyken diğeri ise "hayda-" fiilidir. Peki haydamak ne demektir?

 Jean Deny'nin eserini Türkçeye tercüme eden Ali Ulvi Elöve'nin dipnot açıklamasında bu sorumuzun cevabı bulunmaktadır. Bu açıklamaya göre haydamak aslında başta bir "h" sesi türemesi ile oluşmuştur ve esasen "ayda-" şeklindedir. Bu kelimenin manası ise "hareket etmek, harekete geçmek" şeklinde verilmiştir. Aynı kökten oluştuğu görülen "ay-, ayıl-" gibi bazı fiiller de bize bunu açıklar niteliktedir. Ayrıca "ay-ak" kelimesinin hareket aracı şeklinde ifade edilmesi ve "ay-ı" kelimesinin de ard ayakları üzerinde hareket eden hayvan şeklinde açıklanması da bunu destekler. Böylesi bir durumda "haydi, hayda, hadi" kelimelerinin kökenini "hayda-" fiilinde aramak sağlıklı olacaktır.

KAYNAK:

TOKER, Mustafa, “Haydi, Hadi, Hayda Kelimeleri Üzerine”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.55