Bu kelimenin kökeni hakkında herhangi bir fikir birliğine varılmadığını öncelikle belirtmemiz gerekir. Bizim burada işleyeceğimiz konu esasen bu kelimenin nereden gelmiş olabileceği üzerinde sunulan görüşleri kısaca incelemek olacaktır. Bir başkasının malını çalan kimse olarak bugünkü Türkçe sözlüklerde varlığını sürdüren bu kelimenin geçmişine birlikte bakalım. 

 ḫayr+sız

 Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati’nde bu kelimenin hayr "iyi, faydalı, hayırlı,yarar" köküne gelen yokluk eki ile yapıldığı söylenmektedir. Kelime bu eserde; kanun dinlemeyen, asi yaramaz, hayırsız, eşkıya, başkasının malını gasp eden şeklinde açıklanmıştır.

 kırgız-hırsız

Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü’nde ise hırsız kelimesinin kökenine ilişkin bir Türk topluluğu olan Kırgızlar ele alınmıştır. Bu görüşün temel sebebi Kırgız halkının tarihte saldırıcı, alıp kaçıcı bir halk olarak gözükmesidir. Bu eserde Kırgız kelimesinin k-h ses değişmesine maruz kalmış olabileceği üzerinde durulmaktadır. 

 hır-sız

 Türkçede hırsız kelimesinin kökü olabilecek bir kelime daha vardır. Bu kelime  tartışma, kavga, dalaş, kargaşa anlamlarına gelen "hır" kelimesidir. Bu kelimeye yokluk eki getirilerek "hırsız" kelimesi oluşmuş olabilir. Ancak o zaman da ortaya kavgasız, kargaşasız gibi anlamlara gelen olumlu bir kelime ortaya çıkacaktır. Bu da bize esasen kelimenin kökünü burada aramamamız gerektiğini bildirir niteliktedir. Bu kelimenin kökü her neyse olumlu bir anlam taşıması gerekmektedir.  

 hır-sız

Sırada yine Türkçede bulunan bir başka hır kelimesine yer vermeliyiz. Bu hır şüphesiz köpeklerin çıkardığı bir ses olan ve eylem olarak "hırlamak" kelimesinde yaşayan yansıma bir kelimedir. Peki bunun hırsız ile ne gibi bir alakası olabilir? Bunu,hır kelimesinin bir ses olduğunu düşünüp bu kelimeye gelen yokluk ekinin de kelimeye sessiz, sakin anlamları kattığını varsayarak açıklayabiliriz. Ancak Türkçenin lehçelerine baktığımızda anlamsal açıdan böyle bir gelişmenin bir benzerine rastlamadığımız için bu görüşün de bir varsayımdan öteye geçemeyeceğini söyleyebiliriz.

 Uygur Türkçesi

Bugün Türkçe sözlükte hırsız anlamını taşıyan bir başka sözcük daha vardır. Bu, uğru kelimesidir. Kelime Uygur Türkçesinde ogrı şeklinde bulunmaktadır. Buradan hareketle Uygur Türkçesinde ilk defa gözüken kır ve kırtış sözcüklerini de söylememiz gerekir. Bu kelimeler sırasıyla "yüz,suret" ve "yüz rengi" anlamlarına gelmektedir. İşte bu bahsettiğimiz görüşe göre hırsız kelimesinin kökeni esasen Uygur Türkçesine dayanmaktadır. Sözcüğün yapısı da kır + sız şeklinde olacaktır ve anlamı da "yüzü görünmeyen, görünüşü olmayan" şeklindedir. 

 

 Kaynak:

BOZOK, Emrah, “Hırsız Sözcüğünün Kökeni Üzerine”, Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, C. 4, S. 9, 2018, s. 63- 71.