Çocuk kelimesini incelemeden önce bu kelimeyi daha iyi idrak edebilmemiz için Türkiye Türkçesinde "çocuk, bebek, yavru" anlamlarına gelen sözcükleri incelemekte fayda olacaktır. 

 

bala: 

 Bu kelime Genel Türkçe Sözlük ve Büyük Türkçe Sözlük'te "yavru, çocuk" anlamlarındadır. Bununla birlikte Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü'nde ise kelimenin bu iki anlamı dışında bir de "manda yavrusu" anlamı da ortaya çıkar. Veteriner Hekimleri Sözlüğü'nde ise aynı kelimenin "kuş yavrusu" anlamında kullanıldığnı da görmekteyiz.

 Kelimenin kökeni hakkında ise muhtemel görüş Sanskritçe olduğu yönündedir. Skr. bāla (वाल) ‘çocuk; (beş yaş altındaki) erkek çocuk; kız, kız çocuk, (16 yaşından küçük) genç bayan; hayvan yavrusu’ (Monier-Williams 1899:
728).

Skr. bāla ‘çocuk; hayvan yavrusu’  Tü. bala (Tkm. bāla) ‘çocuk; hayvan yavrusu’. 

 

bebe, bebek: 

 Büyük Türkçe Sözlük'te "meme veya kucak çocuğu" olarak anlamlandırılan bu kelimenin kökeni çok eskiye dayanmaktadır. Bu kelimelerden bebe sözcüğüne Eski ve Orta Türkçede rastlanılmaz. Bunun yerine onun +(a)k / +(e)k küçültme eki ile türemiş hali görülür. Bu durum bebe kelimesinin kaynaklarda görülmemesine rağmen en geç 15. yüzyıldan itibaren Türkçede var olduğunun kanıtıdır. 

 Bebe kelimesinin kökeni Even diline (Altay dil ailesine mensup Mançu-Tunguzcanın Tunguzca
Evenki/Solon kolundan olan ve Sibirya’da konuşulan bir dil) dayanır. Bu kelime o dilde de aynı şekilde ve anlamda (bk. Evence бэбэ/bebe ‘bebek’, ESTYa II: 96) bulunmaktadır. Bu durum İngilizce (baby < babe+y < Orta İng. babe) ve bunun gibi diğer bütün dillerde (bk. Fr. bébé, Alm. Baby, Hırv. beba, Mac. baba, vb.) kelimenin şeklinin benzemesini açıklar.  

 enik:

 Bugün kedi ve köpek gibi çok memeli hayvanların yavrusu anlamında kullanılan bu kelime. Eski Uygurcada enük biçiminde ve hem hayvan yavrusu hem de çocuk ve oğul anlamında kullanılmaktaydı. Kelimenin kökeni Dîvânu Lugâti't-Türk'te  yėni- "doğmak, doğurmak; hafiflemek’"eylem kökü ile açıklanmaktadır. Esasen çocuk anlamındaki bir kelimenin doğmak fiilinden türediği birçok dilde de görülmektedir. Bir örnek vermek gerekirse Türkiye Türkçesine velet olarak geçen Arapça walad sözcüğünün kökeni walada şeklinde olan "doğurmak" eylemidir. 

oğul:

 Kelime Eski Türkçede hem kız hem erkek çocuk için kullanılan bir şekildeydi. Ancak kelime tek başına kullanıldığında sadece erkek çocuk anlamındaydı. Yani Eski Türkçede kız çocuğu için "kız oğul" erkek çocuğu için ise "urı oğul" ya da sadece "oğul" denmekteydi.

  Bugün kullandığımız oğlan kelimesinin sonundaki +An eki ise esasen Eski Türkçede bulunan bir çoğul ekiydi. Ancak bu ek eklendiği kelimelerle zaman içerisinde birleşerek anlamını yitirmiştir. 

Ayrıca oğlak "keçi yavrusu" kelimesinin bu oğul sözcüğünün sonuna  küçültme ve sevgi ifadesi taşıyan +Ak ekinin getirilmesi ile oluştuğunu da söylemek gerekir. 

 

 Yukarıda Türkçede çocuk anlamındaki bazı kelimelerin kısaca açıklamalarını verdik. Buradan anlayacağımız üzere Türkçede çocuk anlamına gelen birtakım kelimeler hem "insan yavrusu" hem de "hayvan yavrusu" anlamına gelmektedir. Çocuk kelimesinin de aslında "domuz yavrusu" anlamına geldiği bir görüş mevcuttur.

 Adamović gibi bazı araştırmacıların görüşü ise Türklerin İslamiyeti kabul etmeden önce dahi pek tüketip zaman geçirmediği domuz gibi bir hayvan için kendi çocuklarına bu hayvanın yavrusu anlamına gelen bir ismi vermeyecekleri yönündedir. Ayrıca  Adamović domuz ile oldukça içli dışlı olan milletlerin bile bu hayvanı kirli ve düzenli olmayan çocuklar için kullandıklarını söyler.  Marek STACHOWSKI ise Adamović'in bu fikrine karşı çıkarak Eski Türklerin Çin mutfağına ve kültürüne alışkın olduklarını ve çocuk kelimesinin anlamsal olarak  domuz yavrusu > domuzcuk > çocuk şeklinde olabileceğini savunur. Domuzun sadece kötü anlamda kullanıldığı görüşüne ise İngiliz dilindeki little piggy "küçük domuzcuk" kelimesinin çocuklar için de kullanıldığını söyler. Görüşünü birçok Türk dilindeki hem domuz yavrusu hem de insan yavrusu anlamlarına gelen kelimeler ile de destekler. 

 Çocuk kelimesi hakkındaki Hakan Aydemir'in  görüşü ise Karaçay-Malkar Türkçesindeki çak- "yeşermek, filizlenmek, tomurcuklanmak, büyümek, çoğalmak" eylem köküne dayandığı şeklindedir. Bu eylemin e Ana Türkçe çāk- şeklinden türediği düşünülmektedir. Hakan Aydemir bu eylemden çocuk anlamında bir kelimenin türeyebileceğini göstermek için Almanca çocuk anlamına gelen spross kelimesini gösterir. Bu kelimenin ilk anlamı filizken ikinci anlamı ise çocuktur. 

 En nihayetinde çocuk kelimesinin kökeni hakkında oldukça farklı görüş bulunmaktadır. Kimileri bu kelimenin kökenini yavru domuz anlamında aramış kimileri ise bu anlamı inkar etmiştir. Bugün çocuk kelimesinin kökeni hala bir tartışma konusudur. 

 

KAYNAKLAR

 

STACHOWSKI Marek (2009). “Yeniden Türkçe çocuk Sözcüğünün Kökeni Üzerine”, çev: Faruk Gökçe, Türkbilig, 2009/17, s. 124-132. 

AYDEMİR, Hakan, “Çocuk Sözcüğünün Etimolojisi Üzerine”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, S. 12, 2018, s. 1- 18.