Avrupa’da 17. yüzyılın başında yepyeni bir sanat üslubunun doğduğuna tanık olunur. Bu yeni üslup, Rönesans üslubundan ayrı, hatta ona tümüyle karşıt bir sanat üslubudur. Sanat tarihçileri, yalnız resim, heykel ve mimarlığı değil, öteki sanat dallarını da kapsayan, temelde Rönesans’tan farklı, yeni bir dünya görüşüne dayanan bu üsluba “Barok Sanat” adını vermişlerdir. Barok sözcüğü, Portekizce “Barucca” sözünden gelir. Portekizce ’de garip biçimli, eğri-büğrü incilere verilen bu küçültücü ad, aradan yüzyıl geçtiği halde Rönesans ilkelerine bağlılıkta direnen tutucu kişilerce konulmuştu. Barok’un gelişme merkezi Roma’dır. Tüm Avrupa sanatına hâkim olan Barok üslubu, Rönesans anlayışına ve Reform hareketinin getirdiği yeni anlayışlara karşı bir propagandayı hedefleyen Barok Sanatın yaratıcıları yeni biçim ve reformlarla ruhlara seslenmeyi hedeflemiştir. 

Bu dönemin önde gelen sanatçıları arasında Michelangelo Merisi da Caravaggio (1573-1610), Rembrandt Harmensz Van Rijn (1606-1669), Jan Vermeer Van Delft (1632-1675), Pierre Paul Rubens (1577-1640), Diego Velasquez (1599-1660) George de la Tour (1593-1652) vardır. 

Barok dönem resim sanatında Hristiyanlık inancı kadar mitolojik konulara da sıkça yer verilmiştir. Bunun yanı sıra konu repertuarında farklılığa gidilmiş ve günlük yaşamdan konulara ve manzara temalarına yer verilmiştir. Azizlerin yaşamları, aile tarihleri, portreler, kahramanlık hikâyeleri de bu dönemin sıkça resmedilen konuları arasındandır. 

   

Foto. 1: The Entombment, Peter Paul Rubens, The J. Paul Getty Museum

 

Foto. 2: The Judgement of Paris, Peter Paul Rubens, 1632, The National Gallery, London

Barokla beraber perspektif yoğun bir şekilde resimlerde uygulanmıştır. Resimlerde aşırı derinlik etkisi görülmekle beraber göz yanılması yapacak şekilde resimlenen tasvirler bulunmaktadır. Resimde görülen figür sayısı artmış ve kalabalık bir kompozisyon oluşturulmaya çalışılmıştır. Hareket halinde olan figürlerin elbise kıvrımları ve hareketleri bir ahenk içerisinde verilmeye başlanmıştır. 

Resim sanatının bir diğer kolu olan fresklerde ise, özellikle kilise tavan resimlerinde tam bir kaos hâkimdir. Tavan resimlerinde klasik anlayışın denge ve düzenine karşın, Barok ’un aşırılığı göze çarpmaktadır. Kilise tavan resimlerinde bulutlar üzerinde uçuşan kalabalık insan figürleri ve ilahi varlıklar, kıvrımlar yaparak dalgalanan kumaş parçaları, ışık-gölge etkisi ile meydana getirilen hareketlilik ve canlı renklerin kullanımı sahnelerde bir karmaşanın olmasına sebebiyet vererek Barok’u klasik sanattan ayıran en önemli unsurlardan birini meydana getirmiştir

Bu dönemin en belirgin özelliğinden birisi çizgilerin belirsizleşip, ışık-gölge etkilerinin kullanılmasıdır. Sanatçı resimde asıl görmemiz gereken şeyi ışıkla vurgulamış ve dikkati o bölgeye çekmiştir.  Kullanılan bu yöntemle insan psikolojisi ve duyarlılığı hedef alınmıştır. 

Foto. 3: The Martyrdom of Saint Andrew- Jusepe De Ribera, 1628, The Museum of Fine Arts Budapest 

Işık-gölge etkilerini Jusepe De Ribera’nın bir eseriyle incelemeye başlayalım. Burada inançlarından dolayı cezalandırılacak olan Aziz Andrew resmedilmiştir. Resme ilk baktığımızda göze ilk çarpan şey Aziz’in bedenidir, resmin ana karakteri o olduğu için sanatçı dikkatimizi ona doğru çekmektedir. Işık, Aziz Andrew’i infaz edecek olan insanların yüzlerinin bir kısmına da yansımıştır. Bu sayede izleyicinin dikkati her şeyden önce resmin ana temasına yönelmiştir. 

Barok sanat, klasik anlayışın idealleştirdiği güzellik kavramını ortadan kaldırmış, deforme edilen vücutlarda ifadeyi ön plana çıkarmıştır. Bu özellikle tablolarda dramatik etkiyi kuvvetlendiren en önemli unsur olmuştur. İnsan vücutları büyük cüsseli ve kaslı olarak resmedilmiştir. Barok dönem resim sanatında dinamizm ve yoğun duygusal ifadeler pek çok sanatçının fırçasından çıkıp tuvale düşmüştür. Bu özelliği Antik Helen sanatından aldığı düşünülür.  

Foto. 4: The Annunciation, Artemisia Gnetileschi, 1630, Museo e Real Bosco di Capodimonte

İnsan görünüşlerinde idealizmin ortadan kaldırılmasına ön ayak olan Caravaggio’dan etkilenen pek çok sanatçı vardır. Bunlardan birisi de önemli kadın ressamlardan olan Artemisia Gnetileschi’dir. Artemisia kutsal figürleri bile sıradan insanlar şeklinde çizmeyi tercih etmiştir. Kutsallığı görüntü ile değil duygu ile vermeye çalışmıştır.

Süslemede aşırılığa gidilen, katı kurallara başkaldıran Barok sanat, resim alanında artık kompozisyonları diyagonal düzen içerisinde ele almaya başlamıştır. Kapalı kompozisyon yerini açık kompozisyona bırakmış, resim yüzeyleri ayrıntılarla belirlenmiştir. Çizgiselden gölgesele geçilen bu dönemde aynı zamanda vücut anatomisinde adale ve damarlara kadar ayrıntıların verildiği bir tavır benimsenmiştir. (Meral, 2017) Caravaggio’nun zengin karşıtlıklarla dolu, şaşırtıcı natüralizm ve duygusal drama ile karakterize edilen sanat üslubu dönemin birçok ressamı tarafından benimsenmiştir. (

Sanatçılar Barok dönemle figür ressamlığına devam ederken bir yandan da bağımsız bir sanat türü olarak manzara ressamlığı yapmışlardır. Doğa incelemelerini esas alan bu akımda hayal gücü ve gözlem aynı anda kullanılmıştır. 

Barok dönemde tavan freskleri yapılmaya devam edilmiştir. Daha önce de bahsettiğimiz gibi bu resim türünde kalabalık kompozisyonlar, katmanlı bir görüntü söz konusudur. Buna verebileceğimiz en güzel örneklerden birisi Palazzo Barberini’nin tavanını süsleyen Pietro da Cortona’nun çalışmasıdır.

Barok resimde, duvar ve özellikle tavan resimleri önemli bir yere sahiptir. İhtişam, hareket, coşkunluk, tavandaki resme giren mimari elemanlarla mekânın, gökyüzüne doğru uzaması ve gökyüzünün de sonsuzluk duygusu sağlaması, gerçeklik duygusunun Barok yansımasını oluşturur. Artık, resim, mekânın bir parçası değil, mekân resmin bir parçasını olmuştur. 

Sonuç olarak Maniyerizmden sonra doğan Barok sanat, orta çağ kurallarından kurtulmak niyeti ile, dinsel, düşünsel ve bireysel bir düşüncenin temeliyle ortaya çıkmıştır. Kiliseye bağımlı olan sanat, burjuvaların ve sanat hamilerinin eline geçmiştir. Barok sanat Rönesans’ın klasik tarzına bir tepki göstermiştir. Barok sanat farklı ülkelerde farklı şekillerde anlaşılsa da yine de hepsi “Barok” adı altında anılmayı başarmıştır.  Barok sanat, akılcı tutuma karşı çıkmış, sıkı geometri kurallarını esnetmiş yani kalıpları yıkmıştır. Antikçağ Helenistik dönemden ilham almıştır. 

Barok bir saray ve kilise sanatı olarak karşımıza çıkar çünkü daha çok bu alanlarda eser verme fırsatı bulmuş bu mekanlarda şekillenmiştir. 

Kilise yeniden, Katolik dinine dönme, güçlendirme aracı olarak görmüş ve kullanmıştır. Kiliseler, sarayların duvarları Protestanların en çok kuşkulandığı, sorguladığı, dini temaları işleyen devasa eserlerle kaplanmıştır. Bunlar, azizelerin görüntüleri, şehitlerin hayatından sahneler ve tabii Meryem Ana temalarını oluşturmuştur. Ayrıca mitoloji de yer yer dinsel resimlere yansımıştır. 

Bazı sanat tarihçilerine göre “Kalıplara sığdırılan Rönesans’a göre Barok, bir özgürlüğü ifade eder.” Öncesinde statik olan sanat Barokla beraber bir dinamizm kazanmıştır.

Kaynakça
Ağçiçek, B. (2017). Barok Resim Sanatından "Light Art" a Uzanan Işık Kavramı. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı. 2020 tarihinde alındı

Duran, A. (2018). Barok Döneminde Bir Kadın Ressam: Artemisia Gnetileschi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı.

Meral, E. (2017). Barok Dönem Ölü Doğa Resminde Kullanılan Nesneler ve Kendi Çalışmalarıma Yansıması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Resim Ana Sanat Dalı Resim Programı.

Kapak Fotoğrafı: Artemisia Gentileschi, Judith and Her Maidservant with the Head of Holofernes, 1645-50, Museo e Real Bosco di Capodimonte