Haçlı Seferleri sebebiyle Avrupa ve Doğu arasında bir dönem yoğun bir etkileşim yaşanmıştır. Bu etkileşim sayesinde Doğu’dan Avrupa’ya çeşitli malzemeler götürülmeye başlanmıştır. Doğu’nun göz alıcı sanatını ortaya koyan en önemli nesnelerden birisi olan halı da bu yolla Avrupa topraklarına götürülmüştür. Bu göz alıcı halılar sıkça, başta Flaman sanatçılar olmak üzere Avrupalı pek çok sanatçı tarafından resmedilmişlerdir.

Avrupa resminde Uşak kökenli Türk halılarının görülmesi XIV. yüzyılda İtalyan ressamlarla başlar. Uşak’ta Halı Pazarı denilen yere sabahtan getirilen halılar, İzmir’e ticaret için gelen İngilizler tarafından keşfedilerek yavaş yavaş satın alınmaya başlanır. Sömürgeleri genişleyen ve zenginleşen İngiltere, İtalya prenslikleri, Hollanda, Avusturya-Macaristan, Prusya gibi Avrupa krallıkları birbirleriyle yarışırcasına halı alırlar. Böylece Uşak’tan develerle İzmir’e gönderilen XV. yüzyıldan gelen, resimde halının betimlenmesi, XVI. yüzyılda da Uşak halılarının resim sanatında görülmeye başlamasıyla çeşitlilik ve gelişme gösterir. (Perdahcı, 2011, s. 279)

1450’lerden itibaren İtalyan sanatçılarla başlayan Türk halıları resmetme geleneği, Avrupalı diğer ressamlarda da yaygınlaşarak 18. yüzyıla kadar sürer. Ejder ve Anka kuşu, ağaçlar ve kuşların birleştirildiği kompozisyonlar erken dönemde sıkça karşılaşılan motiflerdendir. 

İlerleyen dönemlerde halılara eklenen tasvirlerde ise hayvan motifi yerine daha çok geometrik motifler görülmeye başlanır. Bu halılar adeta bir güç sembolü olarak evlerde ya da saraylarda yerlerini almışlardır. 

Avrupa’da bir dönem Türk halılarına karşı hayranlık ve sahip olma arzusu bulunmaktaydı. Hatta Batı’da balkon ve pencereden dışarı Türk halısı sermek soyluluk göstergesi olarak kabul edilmekteydi. Oryantalist sanatçılar Türk dokumalarını sıklıkla resimlerinde kullanmışlardır. (Bozkurt, 1997)

15. yüzyıl Avrupa resmindeki Osmanlı çizgisinin önemli bir ismi olan Albrecht Dürer, resimlerinde Osmanlı modasına yer verirken halı sanatıyla da ilgilenir. Aynı yıllarda İtalya’da Vincenzo Foppa ve Vittore Carpaccio resimlerinde erken dönem Türk halılarına yer verir. (Yılmaz, 2009, s. 26)

Halıların çok geniş kullanım alanı vardır ve bunlara göre de adlandırılırlar. Döşeme örtüsü olarak yere serilen halılar genellikle dört parçadan ibarettir. Dini nitelikli kompozisyonlarda, özellikle dönemin ileri gelen şahsiyetlerinin tablolarında bir Türk halısının masa üstünde veya yerde serili durduğu yahut balkondan sarktığı ya da bir kilisenin apsisini süslediği görülür. (Bozkurt, 1997)

Değerli Doğu halıları, burjuva evlerinde masalara örtülürken sarayda yere serilir. Halılar, sadece kraliyet mensuplarının ayakları altına serilecek kadar büyük değer taşımaktadır. (Yılmaz, 2009, s. 21)

Avrupa resim sanatında sıkça görülen bu halılar, çoğunlukla onları resimleyen kişilerin adı ile sınıflandırılmıştır. Lotto, Holbein, Memling bunlara verilebilecek örneklerdendir. Ayrıca erken dönemde bu halılara daha çok dinsel sahnelerde yer verilmesi dikkati çeken şeylerden birisidir. Kutsal sahnelerin tasvir edilmesi, Türk halılarına ne kadar değer verildiğinin bir göstergesi gibidir. 

Hollanda resminde Lotto tipi halılar 1540’lardan itibaren nadiren görülmeye başlanır. 1610’lardan ise mitolojik ve alegorik eserlerde ancak daha yaygın olmak üzere portre ve janr resimlerinde Lotto halılarının kullanımı artar. (Yılmaz, 2009, s. 36)

Sonuç itibariyle pek çok durumda olduğu gibi burada da kültürel bir etkileşim sonucu Türk halıları Avrupa’da önemli bir yer bulmuştur. Başta Flaman sanatçılar olmak üzere Avrupalı pek çok ressam Doğu’nun önemli imgelerinden olan bu halıları resimlerinde tasvir etmişlerdir. Resimlenen bu değerli halıların, masalarda örtü ya da resme derinlik katması amacıyla perde şeklinde kullanıldığı pek çok örnek mevcuttur. Soyluluğun, zenginliğin, gücün, gösterişin sembolü olarak uzun yıllar Avrupa resminde bir dekor olarak kullanılan Türk halıları bu sayede ünlenmiş ve değerlenmiştir. 

Kaynakça
Bozkurt, N. (1997). Halı . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , 253-257.

Perdahcı, N. (2011). XVI-XVIII Yüzyıl Avrupa Resim Sanatında Uşak Halıları. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 275-291.

Yılmaz, G. (2009). Tezgahtan Tuvale: Onyedinci Yüzyıl Hollanda ve Flaman Resminde Osmanlı Halıları . İstanbul: Bağlam Yayıncılık.