Yönetmenliğini Memduh ÜN ‘ün yaptığı Avare Mustafa ve Devlet Kuşu iki farklı dönemi yansıtan kitaptan uyarlama filmlerdir. Memduh Ün yönetmen, yapımcı, senarist, oyuncu ve kurgucu olarak sinemanın farklı alanlarında çalışmış bir sinemacıdır. 1947–2005 yılları arasında sinemada aktif olarak yer alan Ün; oyuncu olarak 48, yapımcı olarak 124, yönetmen olarak 72, senarist olarak 18 filme imza atmış olmasının yanı sıra hemen hemen bütün filmlerinin kurgusunu kendisi yapmıştır. Filmlerinde kendi yaşantısından parçalar katarak onları tekrar yaşatan bir sinemacıydı. Vermiş olduğu bir röportajda ise Avare Mustafa filmi onun izi gibiydi.

“2 katlı ahşap evimiz, bahçesi, kuyusu, mutfağı içinde taştan ocağı, çevremde çok iyi komşular, mahallede bir dayanışma var insanlar arasında... Büyük şehirdeki bugünkü kaosun kesinlikle olmadığı, insanların bütün yoksulluklarıyla mutlu yaşadığı bu mahallelerdeki insanlarla hep alışverişim oldu.”1

(1 Memduh Ün ile yapılan 16.04.2008 tarihli kişisel görüşme )

Memduh Ün, çektiği filmlerinde yarattığı atmosfer, o zamanın tarihi ve sınıf farkını hem oyuncuların davranışından hem de kullandıkları mekân ve kıyafetlerden oldukça ortaya koyuyordu.

Avare Mustafa filminden başlamak gerekirse, yönetmenin 9. Filmidir. Birçok ödül almasına rağmen bu filmle ilgili bir ödülü yoktur. Siyah beyaz olan 1961 yapımı melodram türündeki Türk filminin, görüntü yönetmeni Şevket Kıymazdır. Birçok Türk filminin görüntü yönetmenliğini yapmıştır. Fakat bu film siyah beyaz olduğu için ışığın ve rengin kullanımı görülmemektedir. Oyuncularda ise Ayhan Işık’ın baş rolde olduğu bu filmde oyuncuların davranışları karakterleri yansıtmaktaydı. Film naralar atan bir gencin bağırmasıyla başlar her türlü sosyolojik sorunu ele alır.

Filmden kısaca bahsetmek gerekirse…

Filmde, banliyö mahallesinde yaşayan serseriliği ile ünlü bir adamın içine düştüğü durum konu edilir. Avare Mustafa başına buyruk, işsiz bir gençtir. Arkadaşlarıyla bir köfteci dükkanı açma hayali vardır. Komşularının kızı Aynur’a âşıktır ve onunla evlenmek ister. Ailesi ise ev bütçesine katkıda bulunması için Mustafa’ya baskı yapmaktadır. Naralar atıp eve gelen bu genç, yaşadıkları mahalleye zengin bir ailenin apartman yaptırmak istemesiyle her şeyi değişir. Ailenin kızı Hülya, Mustafa’ya âşık olur. Hülya, zengin bir ailenin şımarık ve bu zenginliği kullanan kızıdır. Bir nevi babasının küçük prensesidir. Hülya, Aynur ve ailesi arasında kalan Mustafa zor günler geçirir. Sonunda Hülya ile evlenen Mustafa kayınpederi tarafından sürekli laf yemekte ve gözetilmektedir. Arkadaşları ve sevdiği kızı göremeyen Mustafa en sonunda buna dayanamayıp Hülyayı bırakır ve eski yaşantısına geri döner.

Devlet Kuşu, Avare Mustafa’nın çevrimidir. Aynı konuyu işleyen devlet kuşu, 1980 yapımı Memduh Ün’ün senaristliğini ve yönetmenliğini yaptığı komedi türündeki filmidir. Görüntü yönetmenliğini Orhan Oğuzun yaptığı bu film renkli çekilmiştir. Bu da önceki filmle arasında büyük bir fark oluşturmuştur. Renk ve ışığı sürekli canlı tutan Oğuz, genel anlamda doğal ışıktan yararlanmıştır. Oyuncularda ise bu sefer starımız Kemal Sunal’dır. İnandırıcılık pek görülmemektedir. Davranışlar belki de türünden kaynaklı olarak çok abartılıdır. Filmin başlangıcı ise bizi neyin beklediğini biliyormuşuz gibi sakin bir şekilde başlar sonu ise avarenin tersi olarak naralar eşliğinde son bulur.

Devlet Kuşunda;

Film, arkadaşlarıyla birlikte bir köfteci dükkânı açmaya çalışan bir adamın yaşadıklarını anlatır. İşten ayrılan Mustafa, yakın arkadaşları Sülo ve Murat ile köfteci dükkânı açmaya karar verir. Bu sayede Mustafa komşu kızı Aynur’la evlenebilecektir. Dükkânı açabilmek için para bulamazlar. Bu sırada mahallede bir inşaat başlar. İnşaatın sahibi Zülfikar, kızı Hülya için apartman inşa etmektedir. İnşaatı görmeye gelen Hülya, bu sırada Mustafa’ya âşık olur. Mustafa’nın düşüncesi ise köfteci dükkânı için sermaye bulmaktır. Aile baskısıyla Hülya ile evlenen Mustafa, Aynur’u ve arkadaşlarını kaybedeceğini fark edince her şeyi değiştirir.

Avare Mustafa ve Devlet Kuşu 

Memduh Ün, Avare Mustafa filminde temposu yüksek naralarla mahalleye gelen delikanlıyla bizi karşılıyor. Banliyö mahallesinde yaşayan Mustafa’nın aile ilişkilerinde annesinin sevgisi ve babasının otoritesiyle karşılaşıyoruz. Devlet kuşunda ise sabah işine giden Mustafa’nın sakinliğiyle ilerliyoruz. İki katlı evlerin bulunduğu bir mahallede yaşayan bu Mustafa’nın aile ilişkileri, biraz daha anne baba ve kardeşler arasında yumuşak. Avare Mustafa da insanların giyim kuşamında daha kapalıyken diğer film de kızların tülbentleri olmadığını elbiselerdeki renk seçimlerinin parlaklığı ve modellerinin daha açık olması erkeklerde ise gömlek pantolondan tişörte geçişi dönemler arasındaki büyük farklardan biri oluyor. Her zaman buluştukları yerin konumu ise bizi biraz daha şaşırtıyor. Mahalle içindeki kahvehaneden boğaz manzaralı bir çay bahçesine geçiyoruz. İçmeye gittikleri eğlence mekanlarında yüksek oranda bir modernleşme söz konusu. Yeme içme alışkanlıkları dahil devlet kuşu bizi daha lüks ve daha açık bir döneme götürüyor. Nitekim ses kuşağındaki çalan parçalar bile bunu destekliyor. Karakterlerimizin tutum ve davranışları da bu değişime ayak uydurmuş. Daha sert tutum sergileyen Avare, 1980 de daha samimi espri yapan bir Mustafa’ya dönüşmüş.1960 taki Hülya ve Aynur’u da çöpe atamayız tabi. Daha naif sakin Hülya’dan daha özgüvenli, süslü, açık giyimli, şımarık bir Hülya görüyoruz. Aynurlarda ise ahlaki değer formları bir nebze rahatlamış gibi, devlet kuşundaki Aynur’un mahallede Mustafa’yı öpmesi bunun kanıtı niteliğinde. Biraz ev içine bakacak olursak eğer avaredeki gibi sürekli içen ve laf söyleyen bir baba yerine daha konuşkan bir baba görüyoruz. 1980 de Hülya’nın evine gittiğimizde ise posterlerle dolu oda, içeride televizyonu olan bir ev var. Burjuva sınıfında bile bir gelişme olduğu açık. Mahallede ise Avarede olmazsa olmazlardan olan fısıltı gazetesi yok. Mahalle kültürünün belirtilerinin azaldığı ortada. Babanın kapıcılıktan bekçiliğe terfiini devlet kuşunda göremiyoruz. Çünkü baba bekçilik yaparken tekrardan başka bir bekçilik işine geçiyor. Aile içinde de birçok değişim söz konusu. Dönem değiştikçe istekler de değişmeye başlıyor. En basitinden küçük kardeş Avarede ayakkabı isterken Devlet kuşunda bisiklet istiyor. Bunların yanı sıra annenin giyim kuşamında daha bir takılı süslü olduğunu görüyoruz.

Ve filmin dönüm noktası apartman ilk apartmanımız içeride bir geçişi olan fazla lüks sayılmayacak bir apartmanken ikinci apartmanımız hülya apartmanı fazlasıyla lüks ve içerisinde eko oluşturan bir apartman. Mustafa ve Hülya ilişkisine bakacak olursak Avare filminde Mustafa’nın Hülya’ya karşı daha uzak durduğunu aklındakinin Aynur olduğunu her sahnelerinde bize yansıtıyor. Aynı zamanda Mustafa’nın davranış şekilleri de bir o kadar sert. Devlet kuşunda ise daha samimi bazen Hülyayla flörtleşiyormuş hissi bile veriyor. Sürekli bir espri ve yanlış deyim kullanma sempati oluşturuyor. Ayrıca devlet kuşu filminde birde ekstralar var. Ürün yerleştirme. Çamaşır deterjanı olan ALO ve BURDA mecmuası gözlerden kaçamıyor.