Ortaçağ'da Protestanlığın Doğuşu
Protestanlığın doğuşu hakkında temel bilgiler niteliğinde bir yazı.
Protestanlık
Latince mottoları ''Sola Scriptura, Sola Fide, Sola Gratia, Solus Christus, Soli Deo Gloria.'' şeklindedir.
Ortaçağ kilisesinin otoritesine tepki olarak doğan Hristiyan ana akım dini hareketlerinden biridir. Roma Katolik doktrinlerine tepki olarak ortaya çıkmıştır. Protestan tarihçilere göre; yozlaşmış bir geçmişten kopmayı sağlayan Reform hareketi, Ortaçağ kilisesinin olumsuz etkilerinden kurtulmak için gerekliydi.
Roma İmparatorluğu’nun Hristiyanlığı kabul etmesiyle birlikte kilise ile Roma hükümdarlığı arasında bütünleşme sağlanmıştı, Roma İmparatorluğu’nun çökmesiyle birlikte de geriye kalan tek otorite kiliseydi. Kilisenin başlıca amacı tek uluslu bir dünya yaratmaktı. Hayata bakışı tek tip olan, tek bir kültürü benimsemiş, tek bir dili konuşan insanlar elde etmek istiyordu.
İsacılığı benimseyenlerin rasyonel bir hedefi vardı: tüm dinsel bilgileri yazı haline getirip mantıksal bir şey ortaya çıkarmak. İsacılığın rasyonelliğe girme sebebi ise Augustinus’un felsefi geçmişi olmuştur. Öyle ki kilisenin yararlandığı kaynaklar Augustinus’un felsefi düşüncelerinden oluşuyordu. Hakikat dış dünyada aranmalıydı, insan doğaya yönelmeli ve en iyi ibadeti doğayı araştırarak gerçekleştirmeliydi. Ancak 10.yüzyıldan sonra Katolik kilisesinin İsacılık anlayışı Aristotelesçi bir anlayış ile özdeşleşmiştir. Bu anlayışa göre; tanrı her şeyi insan için yaratmıştır, evrendeki her şeyin merkezi insanın yaşadığı dünyadır. Bu sebeple kilise içe yönelen, dış dünyayla alakayı kesen ve düşünmeyen, sadece ibadet ederek günahlarından arınmaya çalışan insanlar üzerinde hem siyasi hem ekonomik bir güç haline gelmiştir. Roma’nın yıkılmasının ardından toprak sahipleri ve burjuvaların da ekonomik gücü yine kiliseye bağlanmıştır. Üretken sınıflar büyük üretime geçmek isterken kilise durgun bir hayat önermiştir: insan günahlarından arınmalı, dünyevi olmayan bir hayat tarzı benimsemelidir. Bu bağlamda halk, yeni bir felsefi düşünceye ihtiyaç duymuş ve dünya merkezli anlayışın yerini doğa merkezli bir anlayış almıştır. Dinin ikinci plana düşmesiyle yeni bir dinsel düşünce ortaya atılmıştır: ‘’Tanrı kabul edilir ancak tanrı-insan arasındaki ilişkiye otoriter bir kurum kabul edilemez.’’ Almanya’da ortaya çıkarak İngiltere’de yaygınlaşan, Martin Luther’in öncülüğü ile başlayan reform hareketi kilisenin otoritesine ve İncil’e karşı çıkmıştır. Tek biçimli bir dünya anlayışını reddeden bir anlayış öne sürülmüştür.
Reformun yaşanmasındaki başlıca sebepler ise; Katolik kilisesinin bozulma iddiası, okuma yazma bilenlerin artmasıyla sorgulama başlaması, kilisenin halkı dini ve ekonomik açıdan zorlaması olarak sıralanabilir. Tüm bunlar doğrultusunda yeni bir dini yenileme isteği oluşmuştur, bu durumda Protestan öğretiyi doğurmuştur.
Protestanlık öğretisine göre, tanrı ve insan arasındaki aracı yok edilmelidir, bu bağlamda da yeni bir tanrı-insan ilişkisi ortaya çıkmıştır. Yeni dönemde birey özgürleşmiş ve dünyaya bakışı değişmiştir. Dış dünyaya yönelim, sosyal hayatı keşfetme gibi durumlar bireyler arasında yaygınlaşmıştır.
Reform hareketleriyle şekillenen Rönesans dönemi, Augustinus felsefesi ile birlikte tanrıya karşı günah işlemiş ve tanrı devletine ulaşana kadar bu günah için kefaret ödemeyi içeren hayat tarzını değiştirmiştir. Bilim, sanat, felsefe yeniden yeşermiş ve Antik Yunan’da olduğu gibi tekrar doğaya yönelmiştir. Koşulsuz inanç yerine, sorgulayıcı ve evreni kavrayıcı bir inanç sistemi oluşturulmuştur. Doğayı araştırmak ve anlamak başlıca amaç haline gelmiştir. Bu da araştırıcı yeni bir insan formu ortaya çıkarmıştır. Bu durumun yansımalarından biri olan Koopernik Devrimi de insanın kendi aklı, gözlem ve deneyimleriyle evreni anlamaya başladığını göstermiştir.
Özetle
Protestanlık dinde ve bilimde yeni bir çağ başlatmıştır. Yeni Avrupa’da kendi aklına güvenen, araştıran ve gözlemleyen insanlar, artık koşulsuz şartsız kilise otoritesi altında ezilmeyecektir.
- Kaynaklar:
- https://www.britannica.com/topic/Protestantism Erişim Tarihi: 17 Mayıs 13:01
- https://www.murselcavus.com/ronesans-ve-reform-hareketleri-avrupada-yeni-bir-donemin-baslangici/ Erişim Tarihi:17 Mayıs 2021 - 13:59
- https://news.okezone.com/read/2016/10/31/18/1528465/historipedia-95-dalil-martin-luther-awali-reformasi-protestan Erişim Tarihi: 17 Mayıs 2021 – 14:00
👏🏻