Ahlâk, sözlük anlamı olarak, bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kurallarıdır. Felsefi anlamda, belli bir toplumun belli bir döneminde bireysel ve toplumsal davranış kurallarını tespit eden ve inceleyen bilim olarak tanımlanır.
Davranışçı kuramın ahlâk anlayışı
Davranışçılık, öğrenmeyi uyarıcıya karşı tepki gösterme süreci olarak açıklar. İnsan zihni boş bir levhadır ve ne kadar çok işlenirse insanda o kadar iz kalır, yani öğrenme gerçekleşir, der.
Davranışçılar bu bağlamda ahlâk kurallarının edinilmesini ödül-ceza ve alışkanlık bağlantısı ile açıklar.
Doğru davranışı yapmak ödüllendirilir, yanlış davranışı yapmak cezalandırılır. Bu sayede birey doğruyu yapmayı alışkanlık haline getirir.
- Örneğin hırsızlık yapmanın cezalandırıldığı bir sistemde bireyin ahlâk anlayışında hırsızlık, alışkanlık haline getirilmez. Ya da yalan söylemenin takdir edildiği ve bir erdem olarak görüldüğü bir toplumda doğruyu söylemek ahlâki olarak kötü olan davranıştır.
Sosyal öğrenme kuramının ahlâk anlayışı
Sosyal öğrenmeye göre birey, çevresindeki kişileri model alma ve taklit yoluyla ahlâk kurallarını öğrenir. Kişi her davranışı kendisi tecrübe edecek kadar uzun bir hayat yaşayamaz. Yaşamadan da fikir edindiği durumlar vardır.
- Örneğin bir insan daha önce insan öldürmeden de bunun ahlaki olarak yanlış olduğu fikrine sahip olabilir. Çevresinde gördüğü şekliyle bu cezalandırılan bir davranıştır. Bu yüzden de bu davranıştan kaçınması gerektiğini bilir. Ahlaki sistemini bu şekilde şekillendirebilir.
Psikanaliz kuramının ahlâk anlayışı
Psikanalize göre ahlâk kuralları süperego olarak içselleştiriliyor. Bireyin davranışlarını yönlendiren otorite kendi içindedir. Ahlaki olarak bireyi iyi yapan da kötü yapan da bu ahlaki kuralları içselleştirme şeklidir.
- Örneğin kişi yalan söylediği için vicdan azabı çekiyorsa bir daha yalan söylemekten kaçınır. Kendi kendine sürdürdüğü bir sisteme göre ahlâk kurallarını kurar.
Ahlâk gelişimiyle ilgili ilk araştırma Piaget'ye aittir.
Piaget'nin açıklamasına göre, bir çocuk mantıksal akıl yürütme becerisi edindiğinde ve daha az benmerkezci olmaya başladığında bir çeşit ahlâk duygusu da geliştirir.
Bireyin yaş dönemlerine göre ayrılan gelişiminde her yaşın gösterdiği farklı bir yaklaşım vardır.
Piaget'nin ahlâk gelişim evreleri
Ahlâki gerçekçilik (0-5)
Bu yaştaki çocuklar ahlâk kurallarına sadece cezadan kaçmak için uyar. Ortamda otorite varsa kurallara uyar, yoksa kendi isteği yönünde davranış gösterir.
Dışa bağımlı ahlâk (6-10)
Bu yaştaki çocuklarda kurallara mutlak uyum vardır. Kurallar otorite tarafından konulmuştur ve sorgulanamaz gelir. Ancak bu durumda bile çocuklar için kurallar uymak zorlayıcıdır. Yanlış davranışların ceza gerektirdiğini düşünürler. Davranışların niyetini sorgulamazlar. Onlar için nesnel sonuçlar önemlidir.
Ahlâki özerklik (11+)
Bu evreden itibaren çocuklar kuralların büyükler tarafından konulan basit sınırlamalar olduğunu anlarlar. Kuralların isteğe ve faydaya göre değişebileceğini esnetilebileceğini keşfederler. Bir kural çiğnendiğinde niyete bakılır. Bu evrede nesnel sonuçlardan çok öznel durumlar önemlidir.
Yaşantıya bağlı olarak gelişen veya gerileyen iyi ve kötü anlayışı, ahlâkın temel yansımasını oluşturur. Kişinin kendi maruz kaldığı yaşantıyla şekillendirmek dışında başka hiçbir kaynağa ihtiyaç duymadan beslediği ahlaki değerleri yaşam için eksik kalmaya mecburdur.
Yorum Bırakın