Varoluşçuluk, bireysel özgürlük, sorumluluk ve yaşamın özünde bulunan anlamsızlıkla yüzleşmeyi vurgulayan felsefi bir akım olarak öne çıkar. Bu söylemde merkezi bir yer tutan konu, intihar düşüncesinin getirdiği meydan okumadır; bu sorun, Emil Cioran, Albert Camus ve Jean‑Paul Sartre gibi düşünürlerin üzerinde düşündüğü bir meseledir. Bu filozofların her biri, varoluşsal krize farklı yaklaşımlar getirir: Cioran, yaşamın saçmalığına bir tür teslimiyeti savunurken; Camus, boşluğa karşı meydan okuyan bir isyan önerisinde bulunur; Sartre ise radikal özgürlük ve öz-yaratımın gerekliliğini vurgular. Dahası, bu tartışmalar soyut felsefenin ötesine geçerek modern ruh sağlığı, varoluşsal terapi ve toplumsal teori tartışmalarını da etkilemiştir. Bu makale, hem İngilizce hem de Türkçe akademik metinlerden elde edilen içgörüleri bütünleştirerek, bu düşünürlerin intihar problemini nasıl kavradıklarını detaylı bir şekilde analiz eder ve fikirlerinin modern varoluşsal kriz yaklaşımları için taşıdığı önemi inceler.

Emil Cioran: Kötümserlik, Teslimiyet ve Dayanıklılığın Paradoksu

Emil Cioran’ın eserleri, derin bir kötümserlik ve varoluşun doğasında bulunan anlamsızlığın farkındalığı ile karakterizedir. Yaşamı bir yük, varoluşu ise temelde kusurlu olarak gören Cioran, tüm insan çabalarının nihayetinde anlamsızlığa eridiğini savunur. İntihar, kaçış olarak cazip görünse de, onun görüşüne göre intihar da yaşam kadar amaçsızdır. Glenn ve Boomer’ın (2021) belirttiği gibi, Cioran, intihar düşüncesinin, bireyin durumunun keskin bir farkındalığına yol açan “uykusuz cogito” (düşünme eylemi) işlevi gördüğünü savunur; bu durum, absürd ile dürüstçe yüzleşmeyi sağlar. Ona göre, din, sanat ve akademik felsefe gibi geleneksel kaçış yolları varoluşsal krizi çözmekten ziyade sadece geçici bir sığınak sunar. Bunun yerine, Cioran, umutsuzluğa kapılmadan yaşamın doğasındaki saçmalığı kabul etmeyi, yani teslimiyeti savunur. Cioran için intihar düşüncesi varoluşsal bir terapi işlevi görür ve eleştirel öz-farkındalığı uyandırarak yaşamı destekleyici bir unsur haline getirdiğini vurgular.

Albert Camus: Absürdite, İsyan ve Anlam Yaratmanın Etikleri

Cioran’ın teslimiyetinin aksine, Albert Camus, insanın anlam arayışı ile evrenin kayıtsız sessizliği arasındaki gerginlikten doğan absürdite kavramı üzerine kurulmuş bir çerçeve sunar. Camus, intiharı “gerçekten ciddi olan tek felsefi problem” olarak tanımlasa da (O’Dwyer, 2012), onu uygulanabilir bir çözüm olarak görmez; intiharı, absürde teslimiyetin bir göstergesi olarak değerlendirir. Camus, bireylerin absürdlükten kaçmak için din veya ideolojiye eleştirel düşünmeden atlamalarını “felsefi intihar” olarak nitelendirir. Bunun yerine, Camus isyan fikrini savunur: varoluşun doğasındaki anlamsızlığa rağmen tutkuyla yaşamayı seçmek. Kendi temel eseri Sisifos Söyleni’nde, Camus, Sisifos efsanesini—sonsuz döngüde bir kayayı yukarı itmekle lanetlenmiş bir kahraman—insanın direncinin bir metaforu olarak kullanır. Absürd durumu kabul etmek ve hayata meydan okuyarak katılmak, etik ve varoluşsal bir özgürlüğe dönüşür. Çağdaş yorumlar, Camus’nün isyan çağrısının sadece bireysel ruh sağlığına değil, aynı zamanda kolektif toplumsal eyleme de ilham verdiğini, geleneksel terapi yaklaşımlarının önemini yeniden değerlendirmeye teşvik ettiğini göstermektedir (Şimşek, 2019; Arinze & Onwuatuegwu, 2020).

Jean‑Paul Sartre: Radikal Özgürlük, Sorumluluk ve Öz‑Yaratım Projesi

Jean‑Paul Sartre’ın varoluşçuluğu, radikal özgürlük kavramı ve insanın özgür olmaya mahkum olduğu düşüncesi etrafında şekillenir. Sartre’a göre, öz, varlıktan önce gelmez; bireyler, önceden belirlenmiş bir doğayla doğmaz, seçim ve eylemleriyle kimliklerini oluştururlar. Bu bakış açısı, bireyin sürekli olarak kendini tanımlaması gerektiği, böylece yaşamın özünde bulunan anlamsızlıkla yüzleşirken ağır bir sorumluluğu beraberinde getirir. Bulantı ve Varlık ve Hiçlik gibi eserlerinde Sartre, ölümün kaçınılmazlığı ve intihara yönelen çekim gibi varoluşsal karmaşıklıkları inceler. Ancak Sartre, intiharı özgürlüğün bir ifadesi olarak görmek yerine, yaşamını şekillendirme sorumluluğunu reddetmek olarak değerlendirir. Umutsuzlukla yüzleşildiğinde bile, bireylerin kaostan anlam üretmek için projelere, ilişkilere ve hatta siyasi aktivizme yönelmesi gerektiği zorunluluğu devam eder (Mehdiyeva & Rashidov, 2024). Sartre’ın intihara yönelik varoluşsal çekimlerinin, özgürlük ve sorumlulukla yüzleşmeyi reddetmek anlamına gelir.

Karşılaştırmalı Analiz: Absürde Karşı Farklı Tepkiler

Cioran, Camus ve Sartre’ın varoluşsal intihar problemi ve daha geniş anlam krizi konusundaki yaklaşımları, üç farklı tepki biçimini ortaya koyar:

Teslimiyet (Cioran): Cioran’ın yaklaşımı, yaşamın anlamsızlığına derin bir farkındalıkla yanıt verir. Onun görüşüne göre, absürdü kabul etmek, yanılsamalara sığınmadan gerçeklikle yüzleşmeyi sağlar. İntihar düşüncesi, onun için bir son değil, varoluşun anlaşılmasını derinleştiren bir araçtır. Ancak, bu teslimiyet nihilizm olarak yorumlandığında pasifliğe yol açma riski taşır.
İsyan (Camus): Camus, absürdü kabul ederek ona karşı isyan etmenin dinamik bir alternatifini sunar. Onun isyan etiği, yaşamın anlamsızlığının tanınmasını güçlendirici bir unsura dönüştürür. Bu devrimci tutum, yalnızca kişisel umutsuzlukla mücadele etmekle kalmaz, aynı zamanda kolektif toplumsal değişim için de potansiyel taşır. Yine de, eleştirmenler bu isyanın bireysel özgürlüğü sınırlayan yapısal engelleri bazen göz ardı edebileceğini belirtir.
Yaratım (Sartre): Son olarak, Sartre, özgürlüğün—ağır bir yük olsa da—anlamın inşa edilmesinin yolu olduğunu savunur. Kişisel sorumluluğa yaptığı vurgu, bireyleri belirsizlikler içinde aktif olarak kimliklerini yaratmaya zorlar. Ancak, bu yaratıcı katılım, toplumsal baskı ve dışsal kısıtlamalar gibi sistematik sorunları göz ardı edebilir.
Her bir filozofun perspektifi, varoluşsal krizleri anlamak ve yönetmek için farklı bir yol sunar; bu durum, teslimiyet, isyan ve yaratımın sentezinin modern zorluklarla başa çıkmada daha bütünsel bir yaklaşım sağlayabileceğini düşündürür.

Modern Perspektifler: Varoluşçu Felsefenin Psikolojik ve Sosyal Yaklaşımlarla Entegrasyonu

Soyut felsefenin ötesinde, intiharın varoluşsal problemi modern psikolojik ve nörobilimsel araştırmalarda da önemli bir yer tutmaktadır. Viktor Frankl’ın logoterapi yaklaşımı gibi çağdaş çerçeveler, Sartre’ın vurguladığı kişisel anlam arayışının umutsuzluğu yenmek için ne denli hayati olduğunu ortaya koyar. Frankl’ın, en acı verici deneyimlerin bile bir amaçla doldurulabileceğini savunan yaklaşımı, Camus’nün isyan fikri ve Sartre’ın öz-yaratım vurgusuyla tamamlayıcı bir ilişki içindedir.

Güncel psikiyatri ve nörobilim çalışmaları, biyolojik, çevresel ve toplumsal faktörlerin bireyin varoluşsal krizlerle başa çıkma kapasitesini nasıl şekillendirdiğini araştırmaktadır. Beyin kimyası, travmatik deneyimler ve geleneksel topluluk yapıların erozyona uğraması, intihar davranışlarının dinamiklerini anlamada kritik öneme sahiptir. Bu bağlamda, Cioran, Camus ve Sartre’ın felsefi içgörüleri pratik bir anlam kazanır; ruh sağlığı müdahalelerinin yalnızca semptom yönetiminin ötesine geçerek, direnç, kişisel ajans ve varoluşsal acının incelikli anlaşılmasını teşvik etmesi gerekliliğini ön plana çıkarır.

Cioran, Camus ve Sartre’ın felsefelerinde teslimiyet, isyan ve yaratımın birbirleriyle etkileşimi, varoluşsal umutsuzlukla mücadele etmek için çok yönlü bir strateji önerir. Cioran’ın absürdlüğü kabul etme yaklaşımı, bireylerin sınırlılıklarını kabullenmelerine yardımcı olurken; Camus’nün isyan çağrısı, yaşamın zorluklarına proaktif bir katılımı teşvik eder. Aynı zamanda, Sartre’ın radikal özgürlük ve kişisel sorumluluk vurgusu, bireyleri dışsal baskılara rağmen kendi anlamlarını aktif olarak inşa etmeye motive eder.

Bu perspektiflerin sentezi, hem terapi uygulamalarını hem de sosyal politikaları şekillendirebilecek niteliktedir. Örneğin, klinisyenler, varoluşsal psikoterapi tekniklerini biyolojik ve toplumsal ruh sağlığını etkileyen faktörleri de ele alan modern müdahalelerle harmanlayabilir. Eğitimciler ve topluluk liderleri, kişisel ajansı ve kolektif eylemi teşvik eden ortamlar oluşturarak, modern toplumda izolasyon ve nihilizmle ilişkili riskleri azaltabilir.

Emil Cioran, Albert Camus ve Jean‑Paul Sartre’ın felsefi incelemeleri, intihar probleminin ve evrenin kayıtsızlığı karşısında anlam arayışının kalıcı sorununa derin içgörüler sunar. Teslimiyet, isyan ve öz-yaratım olarak birbirini tamamlayan bu yaklaşımlar, varoluşsal krizleri anlamak ve ele almak için değerli çerçeveler sağlar. Bu felsefi perspektiflerin modern psikolojik ve nörobilimsel içgörülerle bütünleştirilmesi, insan acısının ve dayanıklılığının karmaşıklığını daha iyi kavramamıza yardımcı olur. Nihayetinde, varoluşçu felsefe ile çağdaş ruh sağlığı uygulamaları arasındaki diyalog, yaşamın saçmalığını kucaklarken, bireysel ve toplumsal düzeyde anlam yaratma projesine aktif olarak katılmanın gerekliliğini vurgular.

Ek olarak belirtmek gerekirse ölümün dehşetini düşününce onu Lobo gibi kullanmayı düşünmek oldukçu mantıklı geliyor:

"Ölümü son çare olarak görmelisin. Hiç kimsenin seni alıkoyamayacağını bil. Ama ölüme gidebileceğin için, onu yedekte tut; sonuna kadar. Diyelim ki gece bir kabus gördün. Bunun bir kabus olduğunu bilirsin ve kurtulmak için başını biraz oynatman yeter. Her şey daha basit, daha dayanılır hale gelir ve bir bakarsın en korktuğun şeyden zevk alır olmuşsun. Hayat seni korkutuyorsa, içini yakıyorsa, en yakınların çirkin maskeler takmışsa... Hayat budur de; ikinci kez çağrılmayacağın bir oyun olduğunu söyle. Zevk verici ve acı çektirici bir oyun, inanç ve aldatma oyunu, maskeler oyunu; onu sonuna kadar oyna, ister oyuncu olarak ister izleyici olarak. İzleyici olman daha iyi, içinden kolay çıkarsın. "Son kurtuluş çaresi" yaşamama hep yardımcı olmuştur. Elim altında olduğu için bu çareye hiç başvurmadım. Ama ahretin direksiyonu elim altında olmasaydı, kendimi tuzağa düşmüş hisseder ve bir an önce kaçmaya bakardım." (Amin Maalouf, Doğunun Limanları)

Fakat Genç Walter'in söylediklerini hatırlayacak olursak onu bir araç olarak kullanamayacağımız aşikar gibi duruyor.

"Tartışmayı kesecektim; zira bütün kalbimle konuşurken, birinin böyle anlamsız bir boş sözle karşıma çıkması kadar hiçbir gerekçe beni böyle çığrımdan çıkarmaz. Ama bunu sık sık duyup kızdığım için, yine de kendimi tuttum ve ateşli ateşli karşılık verdim: Buna zayıflık mı diyorsun? Rica ederim, görüntüye aldanma. Bir zalimin dayanılmaz boyunduruğu altında inleyen bir halk, sonunda patlayıp zincirlerini kırarsa, ona zayıf diyebilir misin? Evini alevler saran bir insan, bütün kuvveti gerilip, sakinken yerinden oynatamayacağı yükleri kolayca taşırsa ona; hakaret görmenin öfkesiyle altı kişiyle birden dövüşüp alt eden birine, zayıf denir mi? Ve azizim, gayret güçlü olmaksa, niçin o zaman aşırılık bunun karşıtı olsun?

Albert yüzüme bakıp konuştu: Kusura bakma, ama söylediğin örnekler buraya hiç uymuyor.

Olabilir, dedim, karşılaştırmalarımın tırmalayıcı olduğu bana çok söylendi. Gel bakalım, hayatın aslında tatlı yükünden kurtulma kararı veren insanın ruh halini başka türlü canlandırabilir miyiz? Ancak aynı şeyi duyumsayabilirsek, bir şeyden söz etmek hakkımız olabilir. İnsan tabiatının, diye devam ettim, sınırları var: sevinç, üzünç, acıları bir ölçüye kadar kaldırabilir ve bu aşılırsa, mahvolur. Yani sorun burada, birinin zayıf ya da güçlü olması değil, acısının ölçüsüne dayanıp dayanamayacağıdır - ister ruhsal, ister bedensel olsun; şunu söylemek de bence şaşılası: intihar eden insan ödlek, buna karşılık, hummalı bir ateşle ölen insana ödlek demek uygun değil.

Aykırı, çok aykırı, diye bağırdı Albert.

Düşündüğün kadar değil, karşılığını verdim. Bana hak veriyorsun: tabiatın saldırıya uğrayıp kuvvetini kısmen yitirmesine, kısmen de kuvvetten düşüp tekrar ayağa kalkamamasına, mutlu bir devrimle hayatın olağan akışına bir daha kavuşamamasına ölümcül hastalık diyoruz. İşte, azizim, gel şimdi bunu zihne uygulayalım. İnsanı kendi sınırlılığı içinde gör, büyüdükçe büyüyen bir tutkunun onu sonunda bütün sakin akıl gücünden edinceye, onu mahvetmeye varan izlenimlerin etkisine, fikirlerin çöreklenmesine bak." (Genç Werther'in Acıları, Johann Wolfgang von Goethe)