Bir toplumun yalnızlığının, kopukluklarının ve aidiyet arayışının romanı Yaban. Yalnızca bir roman da değil, aynı zamanda bir dönemin ruhunu, çatışmalarını ve eksikliklerini yansıtan bir belgesel gibi.

Kitabın baş karakteri Ahmet Celal, Kurtuluş Savaşı sırasında kolunu kaybetmiş bir subaydır. İstanbul’dan Anadolu’nun bir köyüne gelir fakat Ahmet Celal geldiği bu yere ne kadar yabancıysa, bu yer de ona bir o kadar yabancıdır. O bir savaş kahramanı, idealist bir aydındır fakat karşısındaki insanlar için sadece bir yabancıdır. Ahmet Celal’in köylülerle iletişim kurma çabası her seferinde hüsranla sonuçlanır. Köylülerin savaşın getirdiği yıkımı ve çaresizliği anlamalarını ister fakat köylüler kendi dar dünyalarında ve günlük yaşamlarında sıkışıp kalmış, ordan çıkamaz vaziyettelerdir. Yani Ahmet Celal ve köylülerin birbirlerini anlamaları imkansızdır. Bu imkansızlık, Ahmet Celal’de giderek yalnızlık ve boşluk duygusu yaratır.

Romanın temelini, Ahmet Celal ile köylüler arasındaki, yani Türk aydını ile Anadolu köylüsü arasındaki çatışma oluşturuyor. Yakup Kadri, köylülerin çaresizliğini ve Ahmet Celal’in yalnızlığını öyle güçlü bir şekilde dile getiriyor ki, okuduğum hiçbir kelime israf değildi ve okuduğum her cümle bir düşünceyi, bir gerçeği ortaya koyuyordu. Her sayfası altını çizeceğim satırlarla, düşündüren ve sorgulatan tespitlerle doluydu. Ahmet Celal’in çelişkilerini ve köylülerin dünyadan kopmuş hallerini, bir toplumun derinlerine işleyen yabancılaşmayı her satırıyla hissettiriyordu.

Sonuç olarak Yaban, bir dönemi anlatmaktan çok daha fazlasıdır; bir toplumun, kendini kaybetmiş ve anlamaktan uzak bir yapıya dönüşmesini anlatır. Ahmet Celal’in köylülerle bir türlü kuramadığı o bağ, bir toplumun ruh çatışmalarının, kopukluklarının, çelişkilerinin ve anlayışsızlıklarının göstergesidir. Zamanının çok ötesinde, yıllar sonra bugün bile geçerliliğini kuruyan ve bundan yıllar sonra da hala koruyacak bir sorudur: İnsan, kendi toprağında nasıl bir yabancı olur? Cevabı da yine aynı satırlarda veren, ölümsüz bir eserdir Yaban.