"Bir zamanlar düşünürdü göğsümde yüreğim..."
(Homeros- İlyada, XIX -330)
Düşünmenin göğüsten bilindiği bir zamandan...
Homeros'un İlyada'sı Akhilleus'un öfkesi "Söyle tanrıça, Peleusoğlu Akhilleus'un öfkesini söyle" ile başlayan ve Hector'un ölüm töreni ile son bulan epik geleneğin kuşkusuz en ünlü eseridir. Troya Savaşı'nın yalnız 51 gününü kapsayan ve 16.000 dizeden oluşan İlyada'ya ne yazık ki Troya Savaşını tam anlamıyla yansıtıyor diyemeyiz. Savaş zaten başlamış ve sürmektedir, Paris ve Helene aynı yatakta uyumakta ve Agamemnon'un Akhilleus ile iktidar yarışı devam etmektedir. İlyada'ya farklı bir isim ararsak, yansttığı önemli olaylar bakımından ve kapsamından dolayı kitabın adına "Akhilleus'un Öfkesi" demek zannımca daha doğrudur. İlyada karakter ve soy tanımlamaları, savaşın nedenleri ve gelgitleri, tanrıça, tanrı ve tanrısoyluların etkileşimleri ile sadece bir sahnedir; başını ve sonunu bilmediğimiz bir sahne. Eğer Hollywood yapımı bir Troya filmi, ya da ilgili Netflix dizisi izlemediyseniz Tahta At savaş taktiğini bile bilemez ve anlam veremediğiniz bu yarım savaşın yanıtını Odysseia'da ararsınız. Odysseia sizi bir nebze aydınlatır ama yine boşluklar olacaktır ve bilme isteği sizi İlkçağ Yunan Trajedileri ile buluşturur çünkü yanıtlar seçkisi Eshilos, Sophokles ve Euripides'in eserlerindedir.
Homeros İlyada ve Odysseia destanlarında başrolleri Akhilleus ve Odysseus'a verir. Bize kadar korunduğunu, belki başkalaştığını varsaysak da onun iki destanda merkeze koyduğu isimler bellidir. Neden Hector'un cesareti ya da Paris'in aşkı değil de Akhilleus'un Öfkesi ile Odysseus'un maceraları diye merak etmek çok doğaldır. Bu durum Homeros'un İonyalı olduğundan ileri gelebilir.
Amerikalı romancı Madeline Miller Akhilleus'un Şarkısı'nı Troya Savaşı kadar bir sürede yazar. Yunanca ve Latince öğretirken yazdığı eserini on yılda tamamlar ve 2012'de Orange Ödülü'nün sahibi olur. İlyada'ya Akhilleus'un Öfkesi dememin sebebiyle Madaline Miller'in romanına çıkış noktasının aynı olabileceğini düşünüyorum. Akhilleus'un Şarkısı yalnız Troya savaşını kapsamaz, kitaba Akhilleus ve Partoklos'un sevgilerinin merkezde olduğu, savaşın başlangıcı ve sonucunun aynı kitapta işlendiği, İlyada, Odysseia, ve Troya tragedyalarını da içeren, epiğin romana dönüştürüldüğü bir çalışma olarak bakmak yerindedir.
Mitoloji seven arkadaşlarımın kahramanlarının değişkenliğine sık sık şahit olurum. Benim de Hector sevgim, Andromakhe'ye olan empatim kadar Akhilleus'u da düşlerimde barındırdığımı düşününce ne Troya, ne Grek tarafında olduğum sonucuna varılır. Avrupa -Anadolu çatışmasında Hector'un Anadolu halklarının özgürlüğünün bir simgesi olduğu düşüncesi, hatta Limni adasının Mondros Limanı'nda yakın tarihte imzalanan Mondros Ateşkes Anlaşması'nın dahi "Agamemnon" adlı zırhlıda -ki bu ad manidardır- imzalanması beni bir Troya taraftarı yapabilir. Bazı isimler ölmez, bazı savaşlar da hiç bitmez, dönüşür. Tıpkı bizce Hector'un Mustafa Kemal'e dönüşmesi gibi, üstelik bu sefer Hector başarmıştır...
Bu Patroklos'un Hikâyesi
Girizgah yine karmakarışık, asıl meseleye hiç gelemeyeceğim korkusu göğsüme P dalgaları yaymaya başladı. Önümde İlyada sereserpe açılmış, her noktasını çizdiğim halde bir kutsal kitapçasına korunmuş durumda. Sayfaları karıştırıyorum içinde bir sürü çiçek, büyük büyük annemin tohumları kadar eski çiçek. Onlarca not ve üzerinde fazla durulmuş XVI. Bölüm : Patroklos Destanı.
Miller'in Eseri baştan sona Patroklos'un anlatıcılığından oluşuyor. Akibeti bildiğim için 30 bölüm Patroklos'u duymaya şaşırmadım. Ama ya ölünce? Ölü bir anlatıcı Patroklos, bu harika bir detay çünkü Patroklos öldüğünde ruhunun Akhilleus ile konuştuğu İlyada bölümü ile asla çelişmez. İlyada' da doğru saydıysam tam 30 yerde Patroklos ismi geçiyor, savaşın nedeni sayılan Paris'in 17 yerde geçtiğini düşününce Patroklos'un önemini çok iyi anlıyorum. Patroklos'un ilk sahnesi İlyada'da ilk olarak Brisseis kriziyle başlıyor. Menotios oğlu Patroklos'un Akhilleus'un daima yanında sağkolu olduğu düşüncesi ilk izlenimim . Ardından IX. Bölüm kilit öneme sahip, Meleagros- Kleopatra miti üzerinden zirvedeki savaşçı ya da kralın yani erk sahibinin yanında yer alan kişinin karar mekanizmasındaki yerini gösteriyor Ulu Ozan. Patroklos'un Nestor'a gönderilmesi, inatçı savaşçı Akhilleus'un (Agamemnon -Briseis krizi yüzünden) savaşa yeniden dönmesini sağlama çabası. XI. bölümde yaralı Eurypylos'a tıbbi yardım, bunu Akhilleus'tan öğrenmişti Akhilleus da Kherion'dan ve XVI. Bölüm; Patroklos Destanı. Patroklos'un Akhilleus'u savaşmaya ikna edememesi üzerine onun zırhını giyip Yunan saflarında savaş ruhunu yeniden uyandırması, pek çok savaşçıyı öldürüp Hector'a yenilmesi.(XVIII) Akhilleus'un bu ölümden haberdar olması ve yıkılması. (XXII) Bölüm Akhilles'un Hector'u öldürüp sürükleyerek Patroklos'un intikamını alması...
İlyada'da Akhilleus üzerinde etkisi olan en önemli insandır Patroklos. Onun candostu diye geçer. Akhilleus kafası kafama göre der onun için. Cesurdur Patroklos, Akhilleus kadar olmasa da yüreklidir, kadın savaş tutsaklarına özellikle Briseis'e karşı naziktir ve akıllıdır . Akhilleus ile arasında cinsel bir tutku olduğunu düşünemeyiz İlyada üzerinden. Dönem için bu sansüre uğramış olabilir ya da bu günün duyarlılığı ile Miller cinsel tutku üzerinden ilerlemiş olabilir.
Miller'in eseri tamamen Patroklos üzerine kuruludur ama atmosfer Troya savaşı öncesi ve sırası atmosferidir. Helene'nin talibidir küçük Patroklos ve talip töreni ile başlar kitap. Helene'e verilen seçme hakkı büyük bir savaşı engelleme adına olsa da moiralar her zaman sessizce beklemektedir. Helene bir seçim yapar Menalaus'tur seçtiği. Ne en güçlüyü ne de en yakışıklıyı seçmiştir, belki sırf ablasına yakın olmak için Krallar Kralı'nın kardeşini seçer, çünkü ablası da Agamemnon ile evlidir.
Bu tören sırasında henüz çok küçüktür Akhilleus da Patroklos tanışmamışlardır henüz ve yaşları talip olmalarına engel değildir? Dönem ruhunu ve zihniyetini göstermek için güzel bir sunuştur Miller'inki.
Azra Erhat Mitoloji Sözlüğü'nde Patroklos konusunu İlyada'dan üzerinden aktarmaya başlar :
"Birlikte büyümemiş miydik, Akhilleus sizin evde. Opoels'ten beni size Menoitios getirmişti, ufaktım, bir kaza çıkmıştı elimden, öldürmüştüm Amphidamas'ın çocuğunu, yapmıştım bu deliliği istemeye istemeye, öfkeye kapılmıştım aşık oynarken. At sürücüsü Peleus evine almıştı beni, özene bezene büyütmüş, seyis yapmıştı sana"
Miller'in Patroklos'u da aynıdır. Patroklos bir kaza sonucu istrmeden bir çocuğu öldürmüş ve Akhilleus'un topraklarına sürgün edilmiştir. Daha çocukken birbirleriyle dost olan bu iki karakter ergenlik çağında cinsel tutkularının kesişmesiyle birlikte olurlar. Akhilleus tanrısoyludur annesi Thetis'tir ve ölümsüz sayılacakken annesinin küçücük bir hatası, onu ölümsüzlük suyuna batırırken ayak bileğinden tutması ve o bölgenin ölümlü kalışı yüzünden yitirir tanrısallığını. Bu yüzden ne zaman öleceği düşmüştür Thetis'in gözlerine. Genç ölecektir Akhilleus, ölümü Hector'la düğümlüdür aynı zamanda.
Akhilleus Kherion tarafından büyük bir savaşçı olarak yetiştirilir Miller'in eserinde ve yanıbaşında daima Patroklos vardır. Tıbbi eğitimi de Kherion verir ona oysa Homeros'ta bu eğitimlerin yalnız olduğunu düşündürür dizeler ancak Akhilleus öğrendiklerini Patroklos'a da öğretmiştir diye eklenir.
Ve iki genç büyürken Paris Helene meselesi patlak verince Odysseus devreye girer. İthaka kralı savaşçıları toplarken, Thetis kaderini bildiği oğlunu kadın kılığında saklamaya çalışır. Bu sırada Akhilleus heteroseksüel birliktelik de yaşar hatta bir kadını hamile dahi bırakır. Oğul Neoptelemos'un rahme düşüşü Troya savaşından kaçış sırasındadır...
Kaderden kaçılmaz, savaş başlar aynı zamanda Akhilleus ve Agamemnon rekabeti. Bir tarafta en güçlü savaşçı, bir tarafta Kralların kralı. Egoları çarpışır evvela kilit nokta Briseis adlı köle kızın kimde olduğudur. Briseis genç ve güzel bir Anadolu kızıdır ve ona sahip olan daha değerlidir, yani bir maldır Briseis... Agamemnon 'un Kızı İphigenia'yı kurban edişi, bir kahinin kızına zarar verdiği için cephede başlayan salgın tıpkı İlyada'da olduğu gibi işlense de Briseis meselesi tuhaftır Miller'de. Güya ne Akhilleus ne Agamemnon dokundu ona.. Çünkü Akhilleus'un tek aşkı Patroklos'du. Agamemnon ise sırf Akhilleus'dan intikam için elinde tutar Briseis'i. Akhilleus'un şarkısında da İlyada da bu köle kız çok önemlidir, çünkü savaşın gidişatını değiştirmiş ve Mrymidonlar'ın Lideri Akhilleus'un küsmesine aynı zamanda onun askerlerinin de savaştan çekilmesine neden olmuştur. Troya safları güçlenmiş ve saldırıya geçmiştir. Bu durumda yine Patroklos devreye girmiş tıpkı İlyada'da olduğu gibi Akhilleus'u uyandırmaya çalışmış başaramayımca onun izni ve zırhıyla Troyalılarla mücadele etmiş neticede Hector'a yenilip ölünce Akhilleus'un öfkesi yeniden doğmuş, acısıyla şarkısı yeniden başlamıştır. Miller baştan sona aşk odağında bir Akhilleus yaratmıştır. Hector'u acımasızca öldüren ve sürükleyen aynı zamanda baba kral Priamos'a karşı hem anlayışlı hem misafirperver davranan Akhilleus, kalpten ibaret bir savaşçıdır.
Kitabını İlyada'dan bağımsız, savaşın neticesini, Akhilleus'un kendine hiç benzemeyen oğluyla bitiren Miller epiği romana çevirirken aşk hariç Homeros'a tamamen sadık kalmış, akıcılığı bakımından da harika bir eser çıkarmıştır. Ancak Patroklos'u feminen, hatta korkak biri olarak göstermesi, yoğun aşk odağında bir eser çizme çabasından ileri geliyor görünmektedir . Akhilleus ve Patroklos'un cinsel birliktelik yaşayabileceklerine katılıyorum. Ama Briseis'e olan hırsının altında bir tutku da yatabilir. Miller'de Briseis Patroklas'a tutkun çünkü ailesini sevdiklerini öldüren Akhilleus'a karşın Patroklos ona son derece iyi davranmıştır, İlyada'da aynıdır bu nokta. Diğer yandan Thetis'in Patroklos'a karşı adeta bir kayınvalide tutumu da komik. İlyada'da bu denli etkili olmayan Thetis Miller'de her an karşımıza çıkıyor.
Yüzyıllardır Akhilleus ve Patroklos'un cinsel tutkusu varmıydı sorusu pek çok sanatçıyı meşgul etmiş. Homeros'un Antik yunanda eşcinsel birlikteliğin onaylanmaması üzerine bir sansür uyguladığını varsayanlar var. Pederasti gerçeği ise diğer taraftan ben buradayım diyor yani yetişkin bireylerin kendinden küçüklerle kurduğu sapıkça ilişki. Yunan'da bunun mutual olduğu varsayılıyor kısmen, yani Akhilleus Patroklos'dan faydalandıysa da ona savaşmayı, politikayı, hayatı öğretmiş ve hep yanıbaşında tutmuştur. Oysa Akhilleus ve Patroklos hemen hemen aynı yaşlardaydı. Ancak bir sürgün olan ve ötelenen Patroklos'tan bu şekilde yararlanıp ona da sığınak olmak adı tutku sanılan bir mevhuma dönüşmüş de olabilir. Ya da hiçbiri deyip sadece dosttular yargısına da varılabilir. Asıl mesele ise Akhilleus. Benim gibi çok fazla alıntı yapan birini İlyada'da en etkileyen dize "Bir zamanlar düşünürdü göğsümde yüreğim" di... Çünkü cesur bir savaşçı olan bazen delicesine yok etmeye meyilli Akhilleus'un hareket mekanizmasının sebebi yüreğiydi. Bir zamanlar insanlar kalbe, onun yol göstericiliğine inanırdı. Akhilleus'u hiçbir ganimet ve vaat savaşa geri dönmeye ikna edemedi. Onu bir tek yüreği kaldırdı ayağa, ister seks partneri ister can dostu, Patroklos'du onu ayağa kaldıran...
Uzun zamandır elimde olan -verdiğim rahatsızlık için özür dilerim- küçük küçük ama herzamanki gibi kapılarak okuduğum Akhilleus'un Şarkısı'nı İlyada'yı okuyan ve mitoloji seven, destan okurken zorlanan ama roman akıcılığını arayan herkese tavsiye ederim.
Kitabın müziği
Teşekkür ederim.
Yorum Bırakın